اصول تصفیه پساب صنایع نساجی

برای دانلوداین  کتاب اینجا کلیک کنید
اصول تصفیه پساب صنایع نساجی
2 
فصل اول
لزوم تصفیه و بازیافت
 
-1-1 مقدمه
پیشرفت و توسعه تکنولوژی در جوامع صنعتی و در حال رشد که از یک منظر و دیدگاه برای
مردم آن جوامع رفاه و آسایش به ارمغان آورده است ولی از جنبه دیگر صدمات و ضررهایی به
محیط زیست آنها وارد نموده که بعضی وقت ها فاجعه آفرین و بیشتر موارد امکان جبران ضایعات
وارده به اکوسیستم پیرامونی را ناممکن ساخته است. برهم زدن موازنه فعال اکوسیستم منتج به
نابودی و از بین رفتن گونه های مختلف جانوری و گیاهی شده است و یا آنها را در آستانه نابودی
قرار داده است. محصول ناخواسته صنعت و یا محصول جانبی فعالیت های صنعتی، ایجاد آلودگی
یا آلودگی به معنی وسیع کلمه است. با توجه به اینکه کلیه صنایع به صورت مستقیم و یا
غیرمستقیم و به شدت و ضعف نیاز به آب دارند و آب مصرفی آنها با توجه به نوع صنعت و نوع
محصول تولیدی تقریباً باید آب تمیزی باشد و مقدار و حجم مصرفی آن در بعضی صنایع از
جمله صنایع نساجی خیلی زیاد می باشد و نهایتاً محصول جانبی آنها آبی آلوده با بار آلودگی خیلی
بالا نسبت به آب مصرف خواهد بود لذا می توان نتیجه گرفت که صنعتی شدن جوامع ناخواسته
محصولی به جامعه هدیه خواهد داد که همانا آبهای آلوده یعنی پسابهای صنعتی است. این آبهای
آلوده علاوه بر موجودات، در آبهای سطحی و زیرزمینی باعث مریضی و مرگ و میر هزاران انسان
در کوتاه مدت و یا دراز مدت شده و خواهد شد. خوشبختانه طبیعت یعنی اتمسفر، دریاها،
رودخانه ها، جنگل ها، مراتع قدرت پالایش مواد آلاینده را در ذات خود دارند ولی متأسفانه وقتی
حجم و مقدار این مواد بیش از ظرفیت و تحمل این سیستم های تصفیه طبیعی باشد باعث بهم
خوردن تعادل آنها گردیده مصافاً تخریب و نابودی آنها را موجب خواهد شد. این مسئله به
وضوح در مناطق صنعتی پرجمعیت در دریاچه ها و رودخانه ها و جنگل های اطراف آنها مشهود
است. آلاینده هایی که وارد آبراه های سطحی و زیرزمینی می گردند را به دو گروه اصلی یعنی
و آلاینده های غیرقابل تجزیه بیولوژیکی Biodegradable آلاینده های قابل تجزیه بیولوژیکی
می توان تقسیم بندی نمود. بطور کلی آلاینده ها در صورتی که بدون عملیات اولیه یعنی تصفیه
مقدماتی وارد سیستم رودخانه و یا مسیر دریافت کننده طبیعی گردند به مرور تغلیظ گردیده و
حیات فعال و زنده موجود در آن سیستم ها را از بین برده و نابود خواهند کرد. آلاینده هایی که
وارد آب می شوند بطور کلی باعث کاهش اکسیژن محلول در آب ها می گردند. علاوه بر آن مواد
معلق و کلوئیدی مانند مواد رنگزا، چربی، روغن، اسیدها و بازها ترکیبات فلزی واسطه و..... باعث
نابودی موجودات زنده در آنها می گردند. در میان صنایع مختلف صنعت نساجی بعلت مصرف
4 
زیاد آب تولید حجم زیادی پساب حاوی مواد شیمیایی مختلف با توجه به مواد خام اولیه و شیوه
تولید می نمایند. این پساب ها بعلت دارا بودن موارد رنگزای گوناگون، سطح فعال ها، روغن ها و ....
دارای بار آلودگی خیلی بالایی هستند. اگر این پساب ها که در فرایندهای مختلف تولید بوجود
می آیند را بدون تصفیه و پاکسازی لازم به آبراه های پیرامون دفع نمایند باعث آلودگی این آبها
شده و صدمات جبران ناپذیری به منابع آبی منطقه و کشور وارد خواهند کرد که تاوان آن را
نسل های حاضر و نسل های آینده باید بپردازند با توجه به خصوصیت های پساب های نساجی
یعنی حجم زیاد، رنگین بودن و دمای بالای آنها، بطور خیلی خلاصه به مشکلات و مسائلی که
این آبها می توانند در صورت دفع بدون تصفیه در آبهای پیرامونی ایجاد نمایند اشاره م یشود.
رنگین بودن پساب های نساجی در نتیجه حضور مواد رنگزا علاوه بر سمی بودن و سرطان زا بودن
دسته هائی از آنها، مشکلاتی از منظر حس زیبائی دوستی ایجاد می نمایند، یعنی اینکه انسان هایی
که شاهد جریان آب رنگین و چرکین در محیط پیرامون خود هستند دچار شوک های روانی
خواهند شد و حس زیبائی دوستی آنها صدمه خواهد دید در ضمن بعلت رنگین بودن آنها باعث
کاهش نفوذ نور خورشید به لایه های داخلی آبهای سطحی گردیده و مانع تداوم پدیده فوق العاده
مهم فتوسنتز در آبها خواهند شد.
گیاهان سبز + CO2 + H2O? ن?وخرو ?یشر ?د ?(HCHO)n + nO2
گرم بودن این پساب ها بعلت فرایندهای مختلف تولید شستشو، آهارگیری، رنگرزی و ....
باعث کاهش اکسیژن محلول در آبهای ورودی شده و در نتیجه اکوسیستم موجودات موجود زنده
بهم خواهد خورد. اثرات زیست محیطی سایر مواد شیمیایی مصرفی نظیر انواع مواد فعال سطحی
کاتیونیک، آمفوتر، آنیونیک نانیونیک که به فراوانی در این صنعت مصرف می شود. همچنین
ترکیبات آلی کلردار، روغن ها، حلال های آلی، الکترولیتها و نمک های فلزات واسطه و .... باید
بصورت جداگانه بررسی گردند. به نظر می رسد برای جلوگیری از تخریب محیط زیست در
مرحله اول باید تمام کارخانجات نساجی اقدام به ساخت تصفیه خانه نموده تا حد امکان از ورود
مواد آلاینده در غلظت های بالا به آبر اه ها جلوگیری گردد روش های متعددی در این راستا در دنیا
اجرا گردیده و در حال عمل و کارکردن می باشد که در این تحقیق به آنها اشاره خواهد شد. بدلیل
گران بودن روشهای تصفیه باید تفکر استفاده دوباره از آب و مواد موجود در پساب ها یعنی
بازیابی و دوباره مصرف مواد موجود در پساب ها مورد توجه قرار بگیرد تا بتوان تا حدودی
بارهای مالی را بر این صنایع کاهش داده و همچنین مشکلات زیست محیطی ناشی از آنها را حل
 
نمود. بطور کافی به چهار موضوع در این راستا باید توجه کرد: بازیافت، دوباره مصرف، کاهش
مواد آلاینده و اصلاح مواد بازیافتی.
-2-1 آلودگی در صنایع نساجی و بررسی فرایندهای تولید آلودگی
مشکل اصلی آلودگی در صنعت نساجی آلودگی آب است هر چند که سایر آلودگی ها نظیر
آلودگی هوا ناشی از تبخیر مواد شیمیایی آلی و ورود الیاف کوتاه و پرزها و غیره در نتیجه فرایند
مکانیکی به هوای سالن ها و همچنین آلودگی صدا را هم نباید از نظر دور داشت ولی آلودگی
عمده و واضح تولید پساب آلوده می باشد که در مرحله اول بازیافت آب و سایر مواد شیمیایی
عمل کرده و تغییر شکل داده و عمل نکرده در این پساب از اهمیت بالائی برخوردار هستند و
بدلیل اینکه بعضی از این مواد غیرقابل تجزیه بیولوژیکی بوده و در بعضی موارد اصلاً قابل تجزیه
نبوده و انباشت آنها در سیستم های آبی طبیعی و مصنوعی مشکل زا خواهد بود، موضوع بررسی و
تحقیق می باشند. آلودگی های مهم و قابل توجه در صنایع نساجی را به صورت زیر می توان
گرو هبندی کرد:
1) آلاینده های طبیعی (خس، خاشاک، ...) روغن ها و گریس ها بر روی الیاف پنبه و پشم.
2) مواد شیمیایی افزوده شده و یا جدا شده در فرایندهای گوناگون.
3) پرزهای الیاف کوتاه جدا شده از الیاف اصلی و منسوجات در فرایندهای مختلف سمی
مکانیکی و شیمیایی.
منا عب اصلی آلودگی آب در صنعت نساجی در جدول ( 1) نشان داده شده است.
جدول 1. منا عب اصلی آلودگی آب در صنعت نساجی.
0الیاف مصنوعی پشم پنبه B مخلوط الیاف طبیعی و مصنوعی
آهارگیری آهارگیری تهیه آهارگیری
شستشو شستشو شستشو شستشو
رنگرزی رنگرزی کربونیزاسیون مرسریزاسیون
چاپ چاپ نمدی کردن سفیدگری
تکمیل تکمیل رنگرزی رنگرزی
- - تکمیل چاپ و تکمیل
6 
-3-1 فرایند رنگرزی و مواد رنگزا در نساجی
یکی از فرایندهای تر که در صنایع نساجی منشاء آلودگی می باشد فرایند رنگرزی است.
رنگرزی یکی از عملیات تکمیل شیمیایی است که به سرعت در حال تغییر می باشد این تغییر نه
تنها در مواد رنگزا بلکه در نوع الیاف و همچنین در فرایندهای رنگرزی است. وجود تنوع
فوق العاده در مواد رنگزا که تعداد آنهایی که در کالر ایندکس گزارش شده از مرز 8000 نیز
گذشته است و تعدادی بی شمار از آن هم توسط کمپانی ها با تغییر جزئی و کلی تولید می گردد که
گزارش نگردیده اند بطور کلی هر ساله شاهد تولید رنگزاهای جدید برای رنگرزی الیاف گوناگون
می باشیم این تنوع در رنگزاها نکته ای است که درخواست بازار در آن دخالت دارد یعنی روحیه
تنوع طلبی جوامع صنعتی و بالا بودن استاندارد جوامع پیشرفته نیاز به رنگزاهای جدید را هر روز
بیشتر می نماید. این رنگزاها طوری طراحی و ساخته م یشوند که در مقابل عوامل جوی نظیر نور
خورشید و نور ماوراءبنفش- اوزون- اکسید ازت متبلور در هوا و دیگر عوامل جوی مقاوم بوده و
بطور کلی غیرقابل تجزیه و تخریب بیولوژیکی باشند. بدلیل دارابودن این خواص کلیه روشهای
متداول تصفیه کارآرایی لازم را در حذف این مواد از پساب های نساجی را ندارند. در مورد یک
رنگزا دارا بودن ارزش رنگی بالا یعنی قابلیت جذب بالا برای الیاف و کالا و همچنین مقاوم در
برابر عوامل جوی در عین این که یک امتیاز می باشد ولی وقتی این مواد بصورت جزئی هم در
پساب باقی می مانند ایجاد مشکلات محیط زیستی را می نمایند که به آسانی قابل حل نمی باشند. هر
چند که امروزه تلاش م یشود رنگزاهایی به بازار تحت نام دوست دار محیط زیست ارائه گردد
ولی تاکنون چندان موفق نبوده است . عبلاوه مواد تعاونی دیگر که در حمام رنگرزی بهمراه
موادرنگزا مورد استفاده قرار می گیرند نیز مشکلات را برای فرایند تصفیه از جمله تصفیه
بیولوژیکی ایجاد می نمایند. در این راستا کریرهائی نظیر متیل نفتالین- کلروبنزن ها و دی فنیل،
ارتوفنیل و بنزیل الکل ها که برای افزایش سرعت رنگرزی پیشنهاد م یشوند بعد از عملیات
رنگرزی به پساب وارد می گردند که غیرقابل تجزیه بیولوژیکی هستند و مشکل زا می باشند. به
طور کلی می توان گفت که مواد فعال سطحی مصرفی در این فرایند از شوینده گرفته تا انواع مواد
فعال سطح گوناگون که برای اهداف معین نظیر امولسیون کننده ها، یکنواخت کننده ها، دیسپرس
کننده ها و غیره .... بدلیل غیرقابل تجزیه بیولوژیکی بودن مشکلات عدیده را موجب م یشوند.
علاوه بر مواد آلی فوق الذکر مواد معدنی، اسیدها، بازها و نمک ها و مواد کمپلکس کننده نیز در
 
پساب ها باقی می ماند و مزاحمت و مشکلات را در فرایند تصفیه پساب های نساجی موجب
م یشوند و در صورت ورود به آبراه ها موجب صدمات جبران ناپذیر به موجودات آبزی می گردند.
-4-1 مواد رنگزا و مواد تعاونی همراه و تأثیرآنها بر محیط زیست
-1-4-1 چگونگی ایجاد پساب رنگین
مواد رنگزا از دو طریق وارد محیط زیست م یشوند:
الف) از طریق ضایعات تولید کننده.
ب) از طریق پساب کارخانجات مصرف کننده.
در سال 1978 میلادی تولید مواد رنگزای کل دنیا 450000 تن تخمین زده شده است که
1000 تن توسط تولید کننده آنها و 41000 تن در هنگام مصرف به صورت ضایعات وارد محیط
زیست شده اند. شایان ذکر است که توسعه صنایع رنگسازی استفاده از مواد واسطه متفاوت و
روش های مختلف تهیه و ایجاد مواد رنگزا با فرمول های متفاوت را به دنبال دارد، که این مواد نیز
وارد سیستم محیط زیست م یشوند. در صنایع نساجی 3000 فرمول مواد رنگزا شامل مواد رنگزای
محلول و نامحلول استفاده می شود. از این تعداد تنها 30 فرمول مصرف سالانه بیش از 1000 تن
دارند و 90 % آنها سالانه به مقدار 100 تن مصرف می شوند. آمار تقریبی نشان می دهد که یک ماده
% رنگزا با مصرف سالانه 500 تن بین حدود 200 مصرف کننده توزیع م یشود. از طرفی 80
مصرف کننده های مواد رنگزا سالانه 200 کیلوگرم یا کمتر مواد رنگزا خریداری می کنند، بنابراین
صنایع نساجی با محدوده وسیعی از مواد رنگزا و روش های مختلف مصرف توسط خریداران
روبرو هستند.
-2-4-1 طبیعت پساب رنگرزی
پساب رنگرزی بسیار پیچیده است و اغلب حاوی طیف وسیعی از مواد رنگزا و سایر مواد
کمکی مثل انواع دیسپرس کننده ها، یکنواخت کننده ها، کریرها، نمک ها، اسیدها، قیلیایی ها و گاهی
فلزات سنگین می باشند.
در مورد هر پساب لازم است موارد سمیت، قابلیت تجزیه بیولوژیکی و قابلیت تجمع در بدن
موجودات زنده در نظر گرفته شود. درجائیکه پساب ها نهایتاً به آبهای سطحی تخلیه می شوند، لازم
است تأثیر مواد شیمیایی بر منابع مورد استفاده آشامیدن، پرورش ماهی، آبیاری مزارع و نوشیدن
احشام بررسی گردد. برجسته ترین این مواد شیمیایی مواد رنگزا هستند که علاوه بر تأثیر شیمیایی
 
بر محیط زیست با رنگین نمودن پساب ضمن کاهش زیبایی، با کم کردن انتقال نور و کاهش
اکسیژن محلول در آب با جلوگیری از عمل فتوسنتز مانعی جهت رشد ارگانیزم ها م یشود.
-3-4-1 مواد رنگزا و تأثیر آنها بر محیط زیست
مواد رنگزایی که در صنایع نساجی مصرف می شوند دارای دو خصوصیت بارز می باشند: اول
تمایل جذب برای محدوده ای از زمینه ها و دوم پایداری و ثبات در برابر آب. نور و گازهای
مختلف؛ این خصوصیات تأثیرات مواد رنگزا بر محیط زیست را به یک محدوده وسیع گسترش
می دهد. همانگونه که قبلاً نیز شرح داده شد، در فرآیندهای رنگرزی اتصالات بین مواد رنگزا و
لیف به طور 100 % برقرار نمی گردد. بنابراین همیشه در مایعات شستشو و یا در آب اضافی
فرآیندهای رنگرزی مقادیری مواد رنگزا دیده می شود. میزان جذب مواد رنگزا به نوع، عمق، شید،
%40- و روش رنگرزی آنها، نسبت به مایع به کالا و ... بستگی دارد. مقادیر جذب شده بین 50
ماده رنگزا به عنوان طبقه اضطراری نامیده م یشود که شایان توجه می باشد. این مقادیر در رنگرزی
سلولز با مواد رنگزای راکتیو به صورت معنی دار ظاهر می گردد. از طرفی مشاهده گردیده که
پساب کارخانه هایی که مورد تصفیه قرار می گیرند نیز هنگام تخلیه کاملاً بی رنگ نیستند به طوری
که میزان مواد رنگزا در پساب تصفیه شده به غلظت و فام آنها بستگی دارد. بعضی از مواد رنگزا
نظیر بنزیدین و بتانفتیل آمین و مواد رنگزای بسیار زیاد دیگری که جهت استفاده برای مواد غذایی
و بعضی از مواد رنگزای Asolvent dye, Direct Blue یا لوازم آرایشی بکار برده می شدند مانند 6
هیدروفوبیک سرطان زا هستند. از طرف دیگر مواد رنگزای آزو با کمترین گروه سولفات سدیم در
هر طرف از اتصال آزو خطر چندانی برای سلامتی انسان ندارند این نتایج عموماً بیان کننده این
هستند که این مواد رنگزا آمین های حلقوی سمی تولید می کنند.
-4-4-1 اثرات زیست محیطی برخی از مواد بکار رفته در مواد رنگزا، سفیدکننده ها، و
تصفیه خان ه ها
اثرات سمی فلزاست سنگین بر حیوانات و حیات آبی را باید با توجه به شکل فیزیکی و
شیمیایی ترکیبات آنها مورد بحث و بررسی قرار داد. بطور مثال یون مس بسیار سمی است ولی
مس متصل به مواد آلی بی ضرر است. هنوز شرایط مورد توافقی بطور وسیع در این زمینه مورد
قبول قرار نگرفته است. نحوه وجود فلزات سنگین در پساب صنایع نساجی قبلاً مورد بحث قرار
گرفته است.
 
تهیه مواد رنگزا به صورت نمک های فلزات به طور وسیعی برای نمک های روی در مواد
2% روی است. مواد رنگزای متال کمپلکس (معمولاً - رنگزای کاتیونی دیده م یشود که محتوی 3
مس، کروم، نیکل، کبالت) تمایل به رمق کشی بالایی دارند. برخی مواد رنگزای مستقیم برای
5% آن - رنگرزی پنبه هنوز جهت بهبود ثابت شستشویی با سولفات مس عمل م یشود و 15
رمق کشی نمی شود. مقررات شدیدی بر روی محتوای مس در پساب وضع گردیده و احتمالاً
شدیدتر نیز خواهد شد. به دلیل مشکلات زیست محیطی دی کرومات که به عنوان اکسید کننده در
موادرنگزای گوگردی استفاده م یشود، با آب اکسیژنه و 1،3 -دی نیتروبنزن سولفونیک اسید
جایگزین گردیده است. با این وجود مصرف کروم در فرآیند رنگرزی پشم اهمیت ویژه ای دارد.
%70 رنگرزی پشم با فلزات سنگین (مانند کروم) انجام م یشود که نیمی از کروم در مواد رنگزای
کرومی و حدود نیمی در مواد رنگزای متال کمپلکس مصرف می گردد. با وجود سخت گیری روی
مقادیر کروم داخل پساب، مواد رنگزای کرومی هنوز مصرف می شوند.
-5-4-1 اثرات زیست محیطی شوینده ها
شوینده ها به انواعی از ترکیبات آلی اطلاق م یشود که دارای خاصیت جذب سطحی هستند و
به عنوان پاک کننده مورد استفاده قرار می گیرند.
حضور شوینده ها در منابع آب های سطحی موجب بروز مشکلات زیست محیطی می گردد؛ که
از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
ایجاد کف بر روی سطح آب، که در فرآیند هوادهی در عملیات تصفیه آب یا پساب اختلال
ایجاد می کند؛ در تصفیه خانه های آب موجب وقفه در عمل انعقاد و ته نشینی می گردد؛ در غلظت
بالا بر طعم و مزه آب آشامیدنی تأثیر خوهد گذاشت؛ موجب انحلال بیشتر مواد آلی زیان آور و
پایداری بیشتر آنها در آب خواهد شد و به هنگام تجزیه شوینده ها، اکسیژن محلول در آب ضمن
عمل تجزیه هوازی کاهش می یابد. علاوه بر اینها ترکیبات همراه شده با شوینده ها حاوی ترکیبات
فسفاته می باشند که برای رشد جلبک ها ضروری هستند و تأثیر قابل ملاحظه ای در ایجاد
یوتریفیکاسیون (برکه ای شدن آبها و باتلاق شدن آنها) منابع آبهای سطحی دارد.
-6-4-1 اثرات زیست محیطی ترکیبات کلردار
و مانند آن در سفیدگری، (NaOCl) از ترکیبات کلردار مانند آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم
بدست می آید یک NaCl تصفیه آبها و ضد عفونی کردن استفاده م یشود. محلول کلرین که از
0 
ضدعفونی کننده قوی است. اشکال اصلی در استفاده از کلرین تشکیل کلروفرم است که ترکیبی
سمی و سرطانزا می باشد. مشکل اصلی ترکیبات کلردار سمی این است که تعدادی از این ترکیبات
سمی برای ده ها سال باقی می مانند و توانایی تحریک سیستم های بیولوژیکی را دارند. مواد
غیرطبیعی که توسط این مختل کننده ها ایجاد م یشود، بر قسمت های انتهایی دستگاه گوارش،
تخم گذاری و رفتارهای جنسی، دستگاه عصبی، فعالیت کبد، رشد سلولی و دستگاه تولید مثل
گونه های فراوانی از جانوران تأثیر می گذارد .
-7-4-1 اثرات زیست محیطی نیترات ها
ایجاد (NH با گروه آمین ( 2 (NO ترکیبات نیتروزوآمین که از ترکیب شدن گروه نیترو ( 2
می شوند شدیداً سرطانزا می باشند. حد مجاز نیتروژن به صورت نیترات در آب های آشامیدنی و
باشد ولی با این حال بیشتر پساب های صنعتی (به طور مثال ppm کشاورزی باید کمتر از حد
پساب نساجی که نیترات از پساب رنگین و مواد تعاونی حاصل می شود) و آب رودخانه ها و
آبهایی که مصارف کشاورزی و آبیاری دارند، حاوی درصد بالایی از نیترات می باشند و به راحتی
توسط سبزیجات جذب م یشوند. بهترین روش کنترل تشکیل چنین ترکیباتی در مواد غذایی،
کرم های آرایشی، پساب های صنعتی، پساب جهت آبیاری کشاورزی، حذف کامل نیتریت و
نیترات در آب ها می باشد. نیتروزوآمین ها را توسط فرات پتاسیم که ماده اکسید کننده قوی است
می توان از بین برد.
-8-4-1 اثرات زیست محیطی الکترولیت ها
آب دریا محتوی 10 گرم در لیتر یون سدیم است و انواع نمک های سدیم که به عنوان
الکترولیت مصرف م یشوند مانند کلرید سدیم، سولفات سدیم و کربنات سدیم در نساجی مورد
استفاده قرار می گیرند و املاح سدیم در مواردی چون صابو نسازی، داروسازی و بیشتر صنایع
شیمیایی و غذایی و تصفیه آب بکاربرده م یشود. چون ترکیبات سدیم بسیار محلول هستند، لذا
یون سدیم وارد شده به بدن از طریق آب و مواد غذایی به سرعت جذب خواهد شد. یون سدیم
وارد شده به بدن با همان سرعت ورودی از طریق کلیه ها و دفع ادرار و همچنین تعرق دفع
می شود. باید توجه داشت که متأسفانه دفع یون سدیم زاید از بدن همواره با دفع سایر مواد مفید
برای بدن همراه است ورود بیش از حد کلرید سدیم به بدن باعث تهوع که نتیجه آن دفع مواد
مفید بدن است و تشنج و گرفتگی عضلات، ورم مغزی و اختلالات تنفسی خواهد گردید. از کار
 
افتادن قلب یکی از اثرات بسیار بد ورود یون سدیم به بدن اطفال است و در اطفالی که به ناراحتی
گوارشی و اسهال مبتلا هستند، میزان یون سدیم موجود در پلاسمای بدن آنها زیاد م یشود و
مشکل اسهال آنها نیز تشدید خواهد شد .
دفع پساب های حاوی کلرید سدیم بیش از حد مجاز به زمین ها و باغات کشاورزی باعث
شوری زمین گردیده و نهایتاً اثرات منفی بر کشاورزی و تولید محصول خواهد شد.
-9-4-1 اثرات زیست محیطی آلومینیوم و یون های آن در منعقد کننده ها و طبیعت
در اثر تماس آبهای سطحی با پوسته زمین بیشتر آلومینیوم و یون های آن و دیگر مواد معدنی
به صورت مواد معلق همراه آب به تصفیه خانه ها می رسد. همچنین در صورتی که محتویات
ظروف ساخته شده از آلومینیوم خاصیت اسیدی داشته باشد، با انحلال آن مقادیری از این فلز وارد
محیط زیست خواهد شد. در صورت عدم کنترل آب تصفیه شده در تصفیه خانه های آب، بخشی
از مواد منعقد شده با کلوئیدهای آلومینیومی موجود در آب مجدداً در آب حل شده و باعث بالا
رفتن غلظت آلومینیوم در آب تصفیه خواهد شد. معمولاً در تصفیه خانه های آب با مصرف
پلی الکترولیت ها، همواره سعی بر آن است که آلومینیوم موجود در محیط هر چه بیشتر به صورت
لجن های قابل ته نشینی از آب جدا شود. مهمترین مشکلی که با ورود یون آلومینیوم به بدن برای
انسان پیش می آید، ابتلا به نوعی جنون و فراموشی می باشد و اثرات ناخوشایند ورود آن به بدن
عبارتند از: سفت شدن قسمت های کناری عضلات و عدم هماهنگی آنها با یکدیگر، پیدایش یک
نوع بیماری که در آن بدن در حین راه رفتن به جلو و عقب خم شده و نوعی عدم تعادل به انسان
دست می دهد. در بیماران دیالیزی، وجود یون آلومینیوم در مایع دیالیز، حتی به مقدار اندک، و
ورود آن به کلیه بیماران، باعث اختلالات کلیوی شده و بیماران دیالیزی را دچار مشکلاتی خواهد
کرد.
-10-4-1 اثرات زیست محیطی حلال ها
تماس با حلال های آلی به مغز انسان آسیب می رساند. تماس مکرر حتی با مقدار کم حلال ها
می تواند، باعث بروز اختلالات مغزی شود. مواد شیمیایی موجود در پساب ها گاهی باعث تغییر
جنسیت ماهی ها نیز می شوند.
2 
-11-4-1 اثرات برخی از مواد شیمیایی غیر آلی خصوصاً فلزات
جدول 2. اثرات مواد شیمیایی غیر آلی خصوصاً فلزات.
اثر بر سلامتی نوع آلودگی (mg/l) بیشترین مقدار آلودگی
0/05 اختلال ذهنی، کمردرد، آثار مسمومیت عصبی و پوست و ناراحتی کبد. آرسنیک
1/0 استفراغ، اثر بر گردش خون، ترشح بیش از حد بزاق باریم
0/010 اسهال، نارحتی کلیوی و کبد و دستگاه گوارش کادمیوم
اسهال، فشارخون پائین، تهوع کبالت
0/05 اثر کد بی و کلیوی کروم
سدیم
تهوع که نتیجه آن دفع مواد مفید بدن است، از کار افتادن قلب اطفال و مرگ آنها
(ورود زیاد)، اسهال، افزایش فشارخون، تشنج و گرفتگی عضلات، سفت شدن
ماهیچه ها
1/8 (در 30 ) صدمات اسکلتی فلوراید
1 فشاخون، بالارفتن اوره مس
کم خونی، سکته مغزی، استفراغ، اثر بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی و سرب
0/05 کلیه، شدیداً سمی برای کودکان و زنان حامله
دردهای شکم و سینه و سردرد، آثار کلیوی، اختلال در سیستم عصب جیوه
0/003 مرکزی، اثر سمی شدید در تولید وینیل کلراید
نیتریت و نتیرات Methemoglobinemia سندروم بچه (N 10/0 (بصورت
سلنیم
اسهال، بی رنگ شدن قسمت هایی از بدن، پوسیدگی دندان، تغییر در وضع
ناخن ها، تهوع و دل آشوبی، ضایعات کلیه، قلب، کبدی، جلوگیری از سرطان، آثار
گوارشی
0/01
پیدایش بیماری پارکینون (عدم تعادل در راه رفتن)، ابتلاء به نوعی جنون و آلومینیوم
0/001 فراموشی، سفت شدن قسمت های کناری عضلات و عدم هماهنگی آنها
نقره (Argyria) 0/05 تغییر رنگ پوست
با توجه به مطالب گفته شده چنین نتیجه م یشود که باید به گونه ای از بار آلودگی پسابهای حاصل
از واحدهای نساجی کاست.
3 
فصل دوم
روشهای تصفیه پساب
4 
-1-2 اهداف و مقررات تصفیه
روش های تصفیه پساب پاسخی به مشکل مربوط به بهداشت عمومی و اثرات زیان آور ناشی
از دفع فاضلاب در محیط می باشد. از مسائل مهم دیگر هنگام توسعه و گسترش شهرها،
محدودیت زمین های موجود برای دفع فاضلاب به طریق آبیاری است. منظور از تصفیه، سرعت
بخشیدن به نیروهای طبیعی برای تجزیه آلاینده ها، تحت شرایط کنترل شده در تصفیه خانه های
نسبتاً کوچک بوده و به طور کلی، اهداف مقدماتی تصفیه با مسائل زیر در ارتباط است:
- 1 حذف مواد معلق و شناور
- 2 تصفیه مواد آلی قابل تجزیه بیولوژیکی
- 3 از بین بردن عوامل بیماری زا
از اواخر 1960 ، کوشش های فراوانی برای تصفیه مؤثر و جامع تر فاضلاب صورت گرفته
است. این کوشش های فراوان منجر به شناخت موارد زیر شده است:
1) شناخت بهتر اثرات ناشی از تخلیه فاضلاب تصفیه نشده و یا نیمه تصفیه در محیط
2) شناخت اثرات درازمدت زیان آور ناشی از تخلیه برخی مواد ویژه ای که در فاضلاب یافت
می شود.
3) تهیه یک اصول کلی برای محافظت محیط.
4) شناخت بیشتر موضوعات علمی بویژه در رشته های شیمی، بیوشیمی و میکروبیولوژی.
5) شناخت نیاز به حفظ منابع طبیعی در نواحی متعدد و استفاده مجدد از فاضلاب.
6) شناخت شاخه های علمی اصول و قابلیت های روش های گوناگون تصفیه پساب.
در نتیجه همچنان که امروزه اهداف اولیه تصفیه پابرجا مانده است، سطح تصفیه بسیار بالا
رفته و اهداف جدیدی به اهداف قبلی افزوده شده است.
-2-2 طبقه بندی و بکارگیری روش های تصفیه
پس از مشخص شدن اهداف تصفیه، برای یک طرح ویژه و بررسی کامل مقررات می توان با
مقایسه مشخصات فاضلاب ورودی و مشخصات لازم پساب خروجی، درجه تصفیه را تعیین
نمود و سپس می توان روش های گوناگونی برای تصفیه، دفع و یا استفاده مجدد فاضلاب تعیین و
مورد ارزیابی قرار داد و ترکیب مطلوب را برگزید (برای آشنایی با مفاهیم آنالیزهای پساب به
4 مراجعه شود). بنابراین از این لحاظ بررسی طبقه بندی روش های مورد استفاده در - بخش 3
تصفیه فاضلاب مفید خواهد بود. عوامل آلوده کننده در فاضلاب توسط روش های فیزیکی،
5 
یF شیمیایی و بیولوژیکی حذف می شوند. روش های خاص معمولاً به صورت تصفیه فیزیک 0
، تصفیه ??
F تصفیه شیمیایی 1
و تصفیه بیولوژیکی ?? F2
طبقه بندی می شوند. اگرچه این روش ها به صورت ??
ترکیب های مختلف در سیستم های تصفیه مورد استفاده قرار می گیرند، ولی مطالعه پایه های علمی
آن به صورت مجزا مفید خواهد بود چرا که اصول همواره ثابت می مانند.
-3-2 پساب های صنعتی
تولید پساب های صنعتی در واقع یک محصول ناخواسته و اجتناب ناپذیر در بیشتر فرآیندهای
صنعتی و کارخانجات امروزی است در این میان صنایع نساجی به دو دلیل، حجم بالای پساب
تولیدی و بار آلودگی فراوان (خصوصاً مواد رنگزای باقیمانده در پساب) از اهمیت ویژه ای
برخوردار است. فرآیندهای پخت، شستشو، آهارگیری، سفیدگری، رنگرزی، چاپ، تکمیل و
آبکشی بین مراحل مختلف منابع ایجاد پساب در صنایع نساجی هستند. تنوع گسترده تولیدات
نساجی و توجه به این مطلب که پسابِ فرآیندهای مختلف تولید از لحاظ حجم، بار آلودگی و
مواد موجود با یکدیگر متفاوتند، به راحتی بیانگر این مطلب است که پساب های نساجی از ماهیت
پیچیده ای برخوردارند، برخی از پساب ها به راحتی تحت تأثیر عوامل بیولوژیکی تخریب می شوند
و فرآیند تصفیه ساده ای دارند و برخی ممکن است حتی روش های معمول تصفیه پساب نیز در
مورد آنها مؤثر نباشد.
حذف مواد رنگزا از پساب واحدهای رنگرزی مشکل عمده در تصفیه پساب نساجی است.
عامل مد بخصوص در البسه، مبلمان و تزئینات موجب گردیده رنگرزی یک فاکتور کلیدی در
موفقیت محصولات نساجی باشد. خواص مناسب مانند ثبات در برابر شستشو و اینکه کالا باید
دارای قابلیت شستشو به مدت طولانی بدون تغییر رنگ باشد؛ مستلزم ایجاد پیوندهای محکم تری
بین مواد رنگزا و زمینه می باشد، لیکن این پیوندها همیشه به طور کامل انجام نم یشود؛ مثلاً
هیدرولیز شدن مواد رنگزای راکتیو، یا حل نشدن کامل مواد رنگزای غیرمحلول در آب و همچنین
کنترل نامناسب دما و ریتادردر در مورد رنگزای کاتیونی برای رنگرزی اکریلیک و ... باعث
م یشوند که مواد رنگزا و مواد شیمیایی در پساب خروجی مشاهده شوند.
 1Physical unit operation
 2Chemical unit processes
 3Biological unit processes
6 
-4-2 پساب های نساجی
صنایع نساجی یکی از بزرگترین مصرف کنندگان آب هستند. در این صنایع به علت تنوع
روش های تولید، پساب مختلفی که از نظر کیفیت شیمیایی و از نظر کمیت تفاوت زیادی با
یکدیگر دارند، تولید می گردد.
صنایع نساجی را از نظر الیاف مصرفی به چهار گروه زیر می توان تقسیم نمود:
- 1 صنایع نساجی استفاده کننده از الیاف طبیعی حیوانی مانند پشم؛
- 2 صنایع نساجی استفاده کننده از الیاف طبیعی گیاهی مانند پنبه؛
- 3 صنایع نساجی استفاده کننده از الیاف مصنوعی؛
- 4 صنایع نساجی استفاده کننده از الیاف طبیعی و مصنوعی؛
مهمترین موادی که در صنایع نساجی مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:
- اسیدهای مصرفی و آلی مثل سولفوریک اسید و استیک اسید.
- مواد قلیایی مانند سود و پتاس.
- مواد سفیدکننده مانند آب اکسیژنه و ترکیبات کلردار.
- املاح اسیدهای معدنی مانند سولفات سدیم و کلرید سدیم.
- مواد آهاری مانند نشاسته و پلی وینیل الکل.
- انواع رزین ها، حلال های آلی، مواد فعال سطحی، مواد رنگزا و سیلیکات ها.
جدول ( 1) اهم مواد رنگزای بکار رفته در صنعت نساجی و مواد تعاونی همراه آنرا نشان
می دهد.
مسائل مربوط به پساب به دلیل استفاده از مواد تعاونی پیچیده م یشود. این مواد با وجود
اینکه از لحاظ سمیت نقش مهمی را دارا نمی باشند، در لیست مواد مشکل زا آورده م یشوند، حتی
مواد بی ضرر مانند سولفاتها نیز جزء مواد مشکل زا هستند چراکه بر جداره های سیمانی اثر منفی
دارند.
همانطور که ملاحظه م یشود با توجه به تنوع مواد اولیه مصرفی در صنعت نساجی باید انتظار
داشت پساب حاصل از این صنایع از کیفیت بسیار پیچیده ای برخوردار باشند به همان مقدار
تصفیه آن نیز با مشکلات زیادی در مقایسه با تصفیه پساب شهری و دیگر صنایع روبرو خواهد
بود.
7 
جدول 1. انواع مواد رنگزا، موارد مصرف و مواد شیمیایی لازم.
نوع رنگینه کاربرد اصلی مواد شیمیایی همراه
اسیدی پشم و نایلون اسیدسولفوریک، اسیداستیک سولفات سدیم و سطح فعال ها
آزوئیک پنبه نمک های فلزی، فرمالدئید، سود نیتریت سدیم و اسیدها
بازیک آکریلیک اسیداستیک، ریتاردرها و نرم کننده ها
مستقیم پنبه نمک های سدیم، نمک های فلزی (مس یا کروم) و تثبیت کننده ها
دیسپرس پلی استر، استات کریر، سود و هیدروسولفیت سدیم
دندان های پشم نمک های فلزی (کروم)، اسیداستیک و سولفات سدیم
راکتیو پنبه، پشم کلرور سدیم، سود و اتیلن دی آمین
گوگردی پنبه سولفید سدیم و نم کهای دیگر، اسیداستیک و اکسیدکننده ها
خمی پنبه و الیاف مصنوعی سود، هیدروسولفیت سدیم و سطح فعال ها
-5-2 انواع پساب های نساجی
مهمترین مراحل تولید صنعتی در نساجی و پساب های تولیدی در هر قسمت به شرح زیر
می باشند:
1) شستشو: پساب حاصل از شستشوی مواد اولیه نساجی (مانند الیاف پشم، پنبه و الیاف
مصنوعی) یکی از آلوده ترین پساب های تولیدی در این صنعت می باشد. در این پساب موادی از
قبیل خار و خاشاک، چربی و روغن، واکس، شوینده ها، اسید یا قلیا و مواد بیولوژیک دیده
می شوند. پساب شستشو در نساجی نه تنها از آلودگی خیلی بالایی برخوردار است، بلکه از نظر
کمیت نیز قابل توجه است.
2) سفیدگری: پساب های سفیدگری محتوی باقیمانده مواد سفید کننده مانند ترکیبات کلردار
و آب اکسیژنه است و مواد اکسید کننده، قلیایی و اسیدی نیز در این پساب ها دیده م یشود.
3) مرسریزاسیون: پساب این مرحله که فقط بر روی الیاف سلولزی با استفاده از سود یا
آمونیاک تولید می گردد به شدت قلیایی است.
4) رنگرزی: چون مواد رنگزای مصرفی در صنایع نساجی بسیار متنوع هستند و ترکیب آنها
نیز در حال تغییر بوده و ترکیبات جدید مواد رنگزا نیز در نساجی بکار گرفته م یشوند، پساب
رنگرزی از نظر کیفیت شیمیایی ترکیب پیچیده ای دارد و این پیچیدگی باعث گردیده که تصفیه آن
نیز با مشکلاتی مواجه شود.
8 
بعضی از انواع مواد رنگزا حاوی ترکیبات فلزی مانند مس، کروم، کبالت و غیره هستند که
وجود آنها در پساب رنگرزی بر پیچیدگی تصفیه آن می افزاید. در اکثر موارد لازم است جداسازی
کروم از پساب ها را قبل از اختلاط پساب رنگرزی با سایر پساب ها انجام داد و مخصوصاً از ورود
کروم به قسمت تصفیه بیولوژیکی جلوگیری کرد.
5) چاپ: این پساب محتوی مقادیر زیادی مواد رنگزا و انواع رنگدانه هاست، منابع اصلی
تولید پساب چاپ، شستشوی شابلون ها و شستشوی مواد رنگزا و رنگدانه های باقیمانده بر روی
منسوجات است.
6) تکمیل: در قسمت تکمیل معمولاً از انواع آهار نشاسته ای، مواد ضد آب، ضد آتش، ضد
بید، و مواد آنتی استاتیک استفاده می گردد و مقادیری از این مواد همواره در پساب تکمیل وجود
خواهند داشت. پساب تکمیل همانند پساب رنگرزی و چاپ از تنوع زیاد مواد موجود در آن
برخوردار است.
ممکن است مراحل دیگری نیز علاوه بر موارد ذکر شده در صنعت نساجی وجود داشته
باشند ولی مهمترین فرآیندها در تولید پساب همانهایی هستند که در بالا ذکر شدند.
در بین هر یک از مراحل نام برده بالا معمولاً یک مرحله شستشو قرار دارد.
-6-2 کیفیت پساب های نساجی
معمولاً در پساب نساجی به موارد زیر برخورد م یشود :
- 1 رنگزاهای پیوند نداده با الیاف که قبلاً مورد بررسی قرار گرفتند.
- 2 مواد معلق که ممکن است ناشی از مواد اولیه شیمیایی بکار رفته در صنعت نساجی
باشند. مواد معلق در پساب نساجی به صورت ریز و بعضاً درشت و کلوئیدی دیده م یشوند و
در اکثر موارد رنگزای باقیمانده در پساب را نیز شامل می گردند.
در پساب نساجی از مواد شیمیایی مصرفی یا مواد حاصل از شستشوی مواد اولیه BOD- 3
مانند پشم و پنبه و یا مصرف مواد رنگزای مختلف و باقی ماندن قسمتی از آنها در پساب حاصل
می شود.
بسته به نوع مواد اولیه مصرفی در روش های نساجی مقدار آن بسیار متفاوت است و به طور
BOD در پساب شستشوی پشم وجود خواهد داشت. گاهی اوقات BOD قطع بیشترین مقدار
پساب های ناشی از شستشوی منسوجاتی که با بعضی از انواع مواد رنگزا رنگرزی شده اند نیز
بالاست.
9 
- 4 درجه حرارت اغلب پساب های تولیدی صنایع نساجی بالا است؛ حرارت بالا ممکن است
مانع فعالیت مناسب باکتری ها در تصفیه بیولوژیکی پساب گردد. از این رو تعدیل حرارت پساب
قبل از هر عمل تصفیه ای ضرورت دارد. در یک تحقیق، مواد شیمیایی مورد استفاده در تکمیل
نساجی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که در بسیاری از موارد حذف و یا تجزیه مواد
بین 1 BOD رنگزا از پساب ناچیز بوده است. نتایج تحقیقات حاکی از این بود که در مواد رنگزا
% می باشد. این مقدار برای پساب خانگی که قابل تجزیه بیولوژیکی است 50 COD تا 26 درصد
2 به یک تا 5 به یک است که مقادیر / در صنایع نساجی بین 5 BOD به COD می باشد. نسبت
بیش از 5 به 1 به عنوان عدم حضور مواد قابل تجزیه بیولوژیکی مشکل زا است. جدول ( 2) مقادیر
بعضی از مواد رنگزای انتخابی همراه با ساختمان آنها را نشان می دهد. COD
- 5 ازت و فسفر در پساب نساجی حاصل از مصرف مواد پاک کننده است. ازت ممکن است
به عنوان ترکیب مواد رنگزا نیز موجود باشد که از طریق شستشوی منسوجات رنگرزی شده داخل
پساب م یشود وجود ازت و فسفر در پساب نساجی از نظر بهبود روش های بیولوژیکی از اهمیت
خاصی برخوردار است؛ چنانچه مقادیر این مواد در روش تصفیه بیولوژیکی از نظر فعالیت حیاتی
باکتری ها کافی نباشد، افزایش مصنوعی آن به محیط تصفیه پساب ضروری است.
- 6 فلزات سنگین ممکن است در پساب های نساجی که برای رنگرزی از مواد رنگزای
محتوی فلزاتی نظیر کروم و مس استفاده می کنند دیده م یشود. چون ورود این مواد در واحدهای
تصفیه بیولوژیکی باعث مسمومیت باکتری ها خواهد شد، لذا حذف و یا کاهش آنها در پساب
رنگرزی یا مخلوط پساب ها ضروری به نظر می رسد. استاندارد کروم در پساب 15 میکروگرم در
لیتر کروم کل یا 10 میکروگرم در لیتر کروم محلول است. جدول ( 3) مواد رنگزایی که شامل
بعضی فلزات هستند را نشان می دهد. همچنین جدول ( 4) مقدار مس موجود در بعضی مواد رنگزا
را نشان می دهد.
- 7 اسید و قلیا نیز در بعضی شرایط رنگرزی در نساجی به کار می روند و ورود آنها به
pH پساب هایی که از شستشوی منسوجات بدست می آیند اجتناب ناپذیر است؛ بنابراین تنظیم
پساب قبل از عملیات تصفیه باید انجام گیرد.
- 8 مجموع املاح محلول در پساب های نساجی که در فرآیندهای خود املاح اسیدی یا
قیلیایی را به عنوان مواد تعاونی یا علل دیگر اضافه می کنند اکثراً بالاست.
عطف به توضیحات داده شده پساب های نساجی در مراحل مختلف تولید، می توانند کیفیتی
مطابق جدول ( 5) را دارا باشند.
0 
بعضی از مواد رنگزا COD جدول 2. مقادیر
1ساختار شیمیایی رنگزا B COD(g O2/g of dye)
Acid Blue 142 Triphenylmethane 1900
Acid Blue 113 Azoic 1500
Acid Blue 260 Anthraquinone 1551
Basic Blue 41.1 Azoic 1100
Basic Yellow 13 Methine 1400
Basic Blue 4 Oxazine 1000
Vat Blue 4 Anthraquinone 1600
Vat Green 1 Anthraquinone 1800
Direct Blue 199 Phtalocyanine 700
Direct Red 89 Azoic 500
Disperse Blue 56 Anthraquinone 1500
Disperse Yellow 235 Azoic 1500
Acid Brown 298 Azoic ½ 700
Acid Black 142 Azoic 1/1 1000
Reactive Blue 204 Oxazine (MFT) 650
Reactive Blue 209 Formazan (FCP) 800
Reactive Red 184 Azoic (MFT) 850
Reactive Blue41 Phatalocyanine (MCT) 1150
Reactive Blue 49 Anthraquinone (MCT) 1250
Sulfur - 650
جدول 3 . مواد رنگزای شامل عناصر فلزی.
فلز رنگزا فلز رنگزا
Vat Blue کبالت 29 Pigment Blue مس 15
Ingrain Blue نیکل 14 Ingrain Blue کبالت 5
Ingrain Blue مس 13 Direct Blue مس 86
Direct Blue مس 87 Pigment Blue مس 17
Acid Blue مس 249 Ingrain Blue مس 1
Pigment Blue مس 15 Pigment green
37
مس
Pigment Green مس 7 Ingrain green مس 3
Solvent Blue مس 25 Solvent Blue مس 24
Solvent Blue مس 55 Reactive Blue مس 7
 
جدول 4. نمونه ای از مقدار مس موجود در رنگینه ها.
مس محتوی ( % ) رنگزا
Belamine F Red 3BI 4/00
Belamine B Blue LT 3/68
Pyrazol F Violet MXD 3/00
Solantine Brown BRL 3/00
Atlantic Blue 8GLN-K 2/70
Atlantic Resinfast Blue 2R 2/50
Sirius Supra Turquoise LG 2/29
Superlitefast Blue 2GLL 1/00
Direct Navy OFS 0/70
Belamaine Red 3BL 4/00
Solophenyl Brown BRL 3/00
Fastolite Blue L 2/70
Atlantic Black NR 1/50
جدول 5. کیفیت پساب در فرایندهای مختلف نساجی.
فرآیندهای نساجی کیفیت پساب
و مواد معلق یخلی زیاد- محتوی چربی و روغن- حرارت بالا BOD شستشوی مواد اولیه
و مواد معلق نسبتاً زیاد- قلیایی بالا و حرارت بالا BOD آهار زنی
قلیایی pH - و مواد معلق نسبتاً بالا BOD سفیدگری
نسبتاً زیاد COD - خنثی تا قلیایی pH – و مواد معلق متوسط BOD رنگرزی و چاپ
قلیایی pH - و مواد معلق کم BOD مرسریزاسیون
بالا COD - متغیر- املاح محلول زیاد pH - و مواد معلق کم BOD شستشوی الیاف رنگ شده
به هر حال متذکر م یشود که در مصرف مواد شیمیایی و مواد رنگزا در صنعت نساجی باید
دقت کافی به عمل آید تا این مواد بیش از اندازه لزوم بکار برده نشوند تا علاوه بر مسائل
اقتصادی، نیاز به صرف هزینه های بالایی برای تصفیه پساب نباشد. در ذیل به روشهای متداول
تصفیه پساب نساجی پرداخته می شود.
2 
-7-2 مراحل تصفیه پساب
بر اساس تجربیات موجود در اکثر موارد پساب های نساجی در سه مرحله مورد تصفیه قرار
می گیرند: تصفیه مقدماتی، تصفیه ثانویه و تصفیه پیشرفته.
عبارت مقدماتی (اولیه) مربوط به اعمال تصفیه فیزیکی، ثانویه مربوط به اعمال تصفیه
شیمیایی و بیولوژیکی و مرحله سوم مربوط به ترکیب هر سه روش می باشد. باید یادآور شد که
این عبارت اختیاری بوده و در اکثر موارد بی اهمیت می باشد.
همانطوری که در شکل ( 1) ملاحظه م یشود، پساب خروجی از یک واحد رنگرزی پساب
پس از طی مرحله تصفیه مقدماتی، قابل دفع در مجاری فاضلاب خواهد بود. نهایتاً این پساب به
همراه سایر پساب های منطقه (اعم از صنعتی و شهری) توسط تأسیسات متعلق به شهرداری مورد
تصفیه قرار خواهد گرفت. عملیات معمول در تصفیه مقدماتی شامل سرند کردن، یکنواخ تسازی
می باشد که در نتیجه آن یک جریان با بار هیدرولیکی، آلودگی و حرارتی ثابت pH جریان و تنظیم
به مجاری فاضلاب تخلیه می گردد. در صورت تخلیه پساب در آب های سطحی یا چاه ها علاوه بر
عملیات فوق، انجام تصفیه تا رساندن سطح آلودگی به محدوده ای که خطری برای محیط زیست
تلقی نشود، الزامی است. این عملیات را تصفیه ثانویه می نامند.
شکل 1. مراحل تصفیه پساب رنگرزی.
3 
تصفیه ثانویه حداقل درجه ای است که در ارتباط با تخلیه پساب تصفیه شده به آب های
سطحی اخیراً توسط سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا تأکید و مورد قبول واقع شده است. در
نتیجه به خاطر انبوه فراوان لجن تولید شده و به خاطر شرایط جدیدی که باید برای تصفیه
فاضلاب به کمک زمین و استفاده مجدد از فاضلاب در نظر گرفت، مطالعات گسترده ای در مورد
دفع پساب و لجن صورت گرفته است. بعلاوه به خاطر بالا رفتن سطح تصفیه و نیاز شدید
زمین های بایر به آب، انتظار می رود که به استفاده مجدد از پساب تصفیه شده تمایل بیشتری نشان
داده شود.
با توجه به مطالعات انجام شده روی پساب های نساجی این پساب ها از لحاظ ماهیت به طور
توأم حاوی مواد قابل تجزیه بیولوژیکی و غیرقابل تجزیه بیولوژیکی می باشند. با توجه به اینکه
فرآیندهای شیمیایی تصفیه پساب اغلب گران هستند و اینکه در تصفیه بیولوژیکی علاوه بر
اکسیداسیون، برخی از آلاینده های پساب در اثر جذب و هضم بیولوژیکی قابل حذف هستند،
روش های تصفیه بیولوژیکی به صورت جزء لاینفک تصفیه ثانویه درآمده است. از طرفی به دلیل
وجود موادی از قبیل رنگینه ها که غیرقابل تجزیه بیولوژیکی هستند، تصفیه بیولوژیکی به تنهایی
برای رسیدن به محدوده قابل قبول برای دفع کافی نمی باشد. به عنوان روش مکمل تصفیه
بیولوژیکی، تصفیه شیمیایی (انعقاد و جداسازی) مجدداً به دلیل قیمت ارزان و قابلیت های زیاد
حذف آلودگی ها مورد استفاده قرار می گیرد.
مشخصه تصفیه های پیشرفته، بالا بودن هزینه های اجرایی و کاربردی و حذف تقریباً کامل
آلاینده های موجود در پساب می باشد، به طوریکه پساب عبوری از این فرآیندها قابل استفاده
مجدد خواهد بود. به علت هزینه های بالا، این فرآیندها در آخرین مراحل تصفیه قرار می گیرند تا
حتی الامکان آلاینده ها با مکانیزم های ارزانتر حذف شده باشند. این فرآیندها شامل جذب توسط
کربن فعال، اکسیداسیون شیمیایی (محلول کلرین، ازون و هیدروژن پراکسید)، فرآیندهای غشایی
(اسمز معکوس، اولترافیلتراسیون، نانوفیلتراسیون و میکروفیلتراسیون)، تعویض یون و تصفیه
الکتروشیمیایی می باشد. در برخی از جوامع، تصفیه خانه ها بگونه ای طرح ریزی و استقرار یافته اند
که بخشی از پساب تصفیه شده را بتوان در زمین به طرق مختلف از جمله آبیاری، استفاده به
عنوان سیستم خنک کننده تأسیسات صنعتی و تغذیه سفره زیرزمینی تخلیه نمود، انتظار می رود این
تمایل در آتیه بیش از پیش مد نظر باشد. واضح است در بسیاری از جوامع که آب های تازه
موجود تکافوی نیازهای ضروری را نمی کند، آب های یکبار مصرفی که از تأسیسات شهرها
جمع آوری شده نباید به عنوان فاضلاب تلقی گردند، بلکه باید به عنوان یک منبع جدید بدان
4 
نگریست. در صورتیکه در سایر نقاط کشور این کمبود آب احساس شود، این ایده بیشتر جامه
عمل به خود می پوشاند. بسیاری از این روش ها به تصویب رسیده و بسیاری دیگر تحت مطالعه
قرار دارند.
جهان در دهه 1980 همراه با رشد سریع صنعت شاهد یک حرکت عمومی در جهت حفظ
محیط زیست و وضع قوانینی در جهت کاهش آلودگی های محیط زیست بود که این روند در دهه
90 نیز ادامه داشت. در دهه 90 شرایط سخت تری برای آلاینده های محیط زیست در نظر گرفته
شده است که به تبع آن کارخانه ها باید تخلیه های خود به محیط زیست را تمیز کند.
جوامع صنعتی پیشرو در زمینه حفظ محیط زیست که در این رابطه در زمینه قانون گذاری
فعالیت دارند، انگلستان، اتحادیه اروپا و امریکا می باشند. بطور مثال در امریکا سازمان هایی با
عناوین زیر در جهت قانون گذازی های حفاظت محیط زیست فعالیت دارند: سازمان هوای پاکیزه
(CAA)3F سازمان حفاظت ،??(TSCA)5F سازمان کنترل مواد سمی ،??(CWA)4F ، سازمان آب های تمیز ??
و ... . ارتباط بین سازمان های مختلف در این زمینه با قانونی که تحت ??(RCRA)6F منابع و بازیابی
(IPC) وضع گردید به شکل جامع بیان گردید. در این قانون «??(IPC)7F کنترل کامل آلودگی » عنوان
انتقال مشکلات محیط زیست از یک بخش محیط زیست به بخش دیگر منع گردیده است.
بدین ترتیب صنایع مجبورند که تولید و بهره وری اقتصادی را با تقاضای عملیات مسؤلانه در
برابر محیط زیست متعادل کنند. برای صنایع نساجی نیز گریزی از سرنهادن به قوانین محیط
زیست وجود ندارد. فرآیندهای تولید الیاف، عملیات مقدماتی، رنگرزی، خشک کردن، تکمیل،
F استنترکرد 8 ن
و بویلرهایی که از سوخت فسیلی استفاده می کنند منابع آلودگی هوا هستند. لجن های ??
فاضلاب، پرزها، خرده های کاغذ، کناره ها و تخته و پلاستیک، ضایعات جامد این صنایع می باشند.
F نهایتاً آلاینده های آب که بصورت فاضلاب و پساب فرآیندهای رنگرزی و تکمیلِ تر 9
ایجاد ????
می گردند، منابع آلودگی محیط زیست آبی می باشند.
 4 Clean air act
 5 Clean water act
 6 Toxic substrances control act
 7 Resources conservation and recovery act
 8 Intergrated pollution control
 9 Stenter
 10 Wet finishing
5 
-8-2 فرآیندهای معمول تصفیه پساب های نساجی
الف) تصفیه مقدماتی
1) سرند کردن: سهل انگاری در جدا کردن تکه پارچه و الیاف بلند باعث انسداد دستگاه ها
بخصوص پمپ ها و شیرها م یشود از طرفی امکان پیچیدن به دور پره های مخلوط کن ها و سایر
قسمت های دیگر را دارد.
2) یکنواخت سازی یا موازنه جریان: اختلاط پساب های اسیدی و قلیایی باعث کاهش مصرف مواد
شیمیایی برای خنثی سازی می شود.
3) خنثی سازی: مخلوط کردن پساب های اسیدی و قلیایی اقتصادی تر است تا اینکه هر کدام
جداگانه خنثی شود برای پساب های قلیایی از اسید سولفوریک یا دی اکسید کربن و برای
پساب های اسیدی از آهک استفاده م یشود. اگر مقدار پساب کم باشد عمل خنث یسازی با استفاه از
سود ساده تر است.
ب) تصفیه ثانویه
علاوه بر تصفیه مقدماتی، انجام تصفیه تا رساندن سطح آلودگی به محدوده ای که خطری
برای محیط زیست تلقی نشود الزامی است که این را تصفیه ثانویه گویند که روش های تصفیه
بیولوژیکی بصورت جزء لاینفک تصفیه ثانویه درآمده است. بعنوان روش مکمل تصفیه
بیولوژیکی، از تصفیه شیمیایی (انعقادسازی، جداسازی) استفاده م یشود زیرا تصفیه بیولوژیکی به
تنهایی برای رسیدن به محدوده قابل قبول برای دفع کافی نیست، بعد از تصفیه ثانویه می توان
پساب را در آب های سطحی تخلیه کرد ولی برای باز گرداندن پساب به واحدهای نساجی نیاز به
تصفیه پیشرفته می باشد.
ج) تصفیه پیشرفته
حذف کامل آلاینده ها از آب و استفاده کردن مجدد آن در واحدهای نساجی با این تصفیه
امکان پذیر است و شامل روش های زیر می باشد:
معروف فنتون و ... . ،UV/H2O 1) اکسیداسیون شیمیایی توسط: کلر، ازون، 2
چیتوسان و جاذب های ،Flyash ،Peat ، 2) جذب فیزیکی: بوسیله کربن فعال، لجن فعال
دیگر مانند خاکستر چوب، خاکستر ضایعات چای، ذغال سنگ، ضایعات کنف و کتان و ... .
تصفیه پیشرفته همچنین شامل روش های دیگری نیز مانند اسمز و اسمز معکوس، تعویض
یونی، الکترولیز، اولترافیلتراسیون می باشد.
6 
اگر روش های تصفیة پساب های نساجی از نظر فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و فیزیکی-
شیمیایی ،که هر کدام از این روش ها نیز خود فرآیندهای مختلف را شامل م یشوند، بیان گردد
می توان آنها را بصورت زیر جمع بندی کرد:
تصفیه شیمیای : ی خنثی سازی، مبادله یونی، اکسیداسیون، احیاء و کاتالیزور
تصفیه فیزیک : ی ته نشینی، فیلتراسیون، تصفیه گرمایی، تقطیر، جذب و انجماد
تصفیه بیولوژیک : ی تصفیه هوازی، لجن فعال، دیسک های گردان، برج های چکنده، تصفیه
بی هوازی و استخرهای اکسیداسیون
تصفیه فیزیکی- شیمیایی : انعقاد- لخت هسازی، هوادهی، فیلتراسیون، کف زدایی و
شناورسازی، استخراج حلالی، سوزاندن، اسمز و اسمز معکوس، الکترولیز و اولتراسون.
هریک از این روش های تصفیه برای اهداف مشخص بکار گرفته م یشوند. تصفیه مقدماتی
برای حذف مواد جامد و شناور بزرگ، تصفیه اولیه فیزیکی جهت حذف مواد قابل ته نشینی و
شناورسازی بوده و تصفیه ثانویه یا بیولوژیکی مواد قابل تجزیه بیولوژیکی را از پساب جدا
« مواد رنگزا » می سازد، تصفیه فیزیکی- شیمیایی می تواند مواد محلول و غیرقابل تجزیه بیولوژیکی
را از پساب خارج سازد. در تصفیه پیشرفته از خواص مختلف فیزیکی- شیمیایی استفاده کرده و
پساب را با توجه به استانداردهای مورد نظر تصفیه می نمایند.
-9-2 انعقادسازی و لخت هسازی و شناور سازی
در تمام آبهای موجود در طبیعت مقداری مواد آلی و معدنی نامحلول به صورت ذرات ریز
پراکنده وجود دارد. این ذرات اگر دارای ابعاد بزرگ و وزن مخصوص خیلی زیاد باشند (تا چند
سانتیمتر مانند بعضی از مواد معلق) پس از ساکن شدن در آب ته نشین م یشوند ولی هرچه ذرات
معلق در آب ریزتر و وزن مخصوص آنها کمتر شود مطابق قانون استوکس سرعت ته نشینی آنها
کمتر است و برای حذف احتیاج به روش ها و دستگاه های پیچیده تری است. ذرات با ابعاد بزرگتر
از سانتیمتر را به سادگی می توان با صفحات مشبک (توری) حذف کرد برای حذف ذرات ریزتر
باید با توجه به تمایل ذرات به ته نشینی، شناوری یا تعلیق، روش مناسب را انتخاب کرد. اگر
اجازه داده شود که ذرات به طور طبیعی ته نشین یا شناور شوند ممکن است که چندین ماه و حتی
سال طول بکشد بطور مثال زمان لازم برای سقوط یک متری در آب ذرات شن به قطر ده
0 میلی متر به ترتیب یک ثانیه و 775 روز است / میلی متری و ذرات کلوئیدی به قطر 0001
انعقادسازی و لخت هسازی فرآیندهایی هستند که در آن ذرات بسیار ریز کلوئیدی و مواد رنگزا به
7 
صورت توده هایی به اندازه کافی درشت درمی آیند که در نهایت حذف آنها به روش های مختلف
فیزیکی مثل ته نشینی، فیلتراسیون و یا شناورسازی با سرعت معقولی انجام پذیر می شود.
ذرات یک جسم کلوئیدی دارای بار الکتریکی است و به همین علت همدیگر را دفع کرده و
دائماً در حرکت هستند اگر این بار خنثی شود ذرات از حرکت باز می ایستند و چون تعداد آنها
فوق العاده زیاد است احتمال برخورد آنها با هم و تشکیل ذرات بزرگتر زیاد خواهد بود عمل
خنث یشدن بار الکتریکی ذرات، خارج شدن از حالت کلوئیدی را انعقاد و عمل جم عشدن ذرات و
تشکیل ذرات بزرگتر، لخت هشدن می نامند برای خنثی کردن بار ذرات کلوئیدی می توان از بار
الکتریکی موجود در یون ها کلوئیدی دیگر استفاده کرد که انعقاد به این عمل انعقاد شیمیایی
می گویند.
-1-9-2 مکانیس م انعقادسازی
برای آنکه بتوان ذرات زیر را به ذرات درشت تر تبدیل کرد دو شرط لازم است:
1) تحرکت ذرات: جهت برخورد بین ذرات که مربوط به برخورد ناشی از جنبش گرمایی و
برخورد اختلاطی ناشی از هم زدن مکانیکی است می باشد.
2) ناپایداری ذرات: شرط لازم برای آنکه ذرات در اثر برخورد به هم بچسبند یعنی از نظر
ترمودینامیکی، ذرات با تجمع و چسبیدن به هم به سطح انرژی پائین تری دست می یابند. انتخاب
منعقد کنندة مناسب و مقدار آن به پارامترهایی مانند جنس و غلظت کل مواد معلق در آب
محیط، قلیاییت مورد نظر و املاح محلول در آب بستگی دارد. بطور کلی هرچه pH ،( (کدورت
مناسب برای هر pH کدورت و قلیائیت آب بیشتر باشد انعقادسازی راحت تر انجام م یشود و
در محدوده مناسب نباشد در آن صورت لخته های ایجاد شده pH منعقد کننده ای متفاوت است. اگر
ریز، سبک و شکننده خواهند بود و مقدار قابل توجهی از آلومینیوم یا آهن محلول در آب خواهیم
داشت که در مراحل بعدی اشکال ایجاد می کنند.
مهمترین منعقد کننده های شیمیایی که در تصفیه خانه های آب برای حذف مواد کلوئیدی
موجود در آب بکار می روند به قرار زیر است:
(Al2(SO4) 18 و 3 H2O) ( - 1 سولفات آلومینیم (آلوم
(AlO2Na) - 2 آلومینات سدیم
- 3 مخلوط سولفات آلومینیوم و آلومینات سدیم
- 4 مخلوط سولفات آلومینیم با یک قلیایی مانند سود- آهک یا کربنات سدیم
8 
- 5 سولفات آهن
کلروفریک) ) (FeCl 6 و 3 H2O) - 6 کلرور آهن تجاری
- 7 مخلوط آلومینات سدیم و کلرور منیزیم
- 8 اکسید منیزیم و ....
-2-9-2 عوامل مؤثر در انعقادسازی
الف) عمل کلرزنی در صورت وجود مقادیر زیاد مواد آلی در آب جهت جلوگیری از عدم
pH انعقادسازی و وسیع تر شدن محدوده بهینه
ب) استفاده از مواد کمک منعقد کننده در صورت زیاد بودن ذرات رنگی آب
ج) گرم کردن آب جهت جلوگیری از عدم عمل انعقادسازی تمام مواد منعقد کننده ها بجز
. (III) کلراید آهن
از آنجایی که پساب نساجی حاوی جامداتی است که براحتی ته نشین نمی شوند، روش انعقاد
و COD ،BOD در حذف این جامدات مؤثر است، بکارگیری این روش در عمل نشان داده که
حذف مواد رنگزا بطور مؤثری انجام شده و از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرف است اینگونه
رنگبری به دلیل ظرفیت جذب مواد منعقد شده ای است که ایجاد م یشود، ولی برای همه مواد
و COD رنگزا مؤثر نیست. نتیجه استفاده از کلروفریک در تصفیه مخلوط مواد رنگزا 51 % کاهش
%68 کاهش مواد رنگزا گزارش شده که در صورت تصفیه بیولوژیکی به دنبال آن مؤثر خواهد بود.
استفاده از پلیمرهای کاتیونیک در انعقاد مواد رنگزای دیسپرس و مواد رنگزای آنیونیک
محلول در آب نتایج مؤثری دارد همچنین پلی اکریل آمید در انعقاد مواد رنگزای نامحلول استفاده
شده است. باید همیشه در نظر داشت که اگر از پلی الکترولیت به تنهایی برای انعقادسازی در آب
طبیعی استفاده شود باید پلی الکترولیت از نوع کاتیونی باشد زیرا اغلب ذرات کلوئیدی موجود در
آب دارای بار منفی هستند، برعکس اگر قرار باشد که به آب مورد نظر آهک تزریق شود تا آهن و
آلومینیوم آن بصورت هیدروکسید رسوب کنند در آن صورت استفاده از پلیمرهای آنیونی ترجیح
دارد.
شناورسازی بعنوان روش جایگزین ته نشینی برای جداسازی جامدات منعقد شده با وزن
مخصوص کم است در این روش امکان افزایش نرخ جریان وجود دارد لذا می توان از ابعاد مراحل
جداسازی کاست که موجب صرفه جویی در قیمت م یشود.
9 
-3-9-2 پلی الکترولیت ها و انعقاد و لخته سازی
در سال های اخیر توجه زیادی به گسترش لخت هسازهای پلیمری ارزان قیمت برای تصفیه آب
و پساب شده است. این پلیمرها عمدتاً بر پایه پلی اکریل آمید و کوپلیمرهای آن با دیگر
منومرهای حاوی گروه های کاتیونی است. پساب ها معمولاً حاوی مقادیر زیادی از ذرات کلوئیدی
سوسپانسیونی می باشند که سبب کدری آنها می گردد. یک عامل مهم در پایداری کلوئیدها وجود
بار سطحی است. این بار سطحی از راه های گوناگونی گسترش می یابد که بستگی به محیط واسطه
و کلوئید دارد.
برای تجمع ذرات مراحلی باید انجام شود تا بار ذرات کاهش یابد و در نتیجه اثرات ناشی از
بار سطحی از بین رود. یکی از راه های کاهش اثر بار سطحی، افزایش مولکول های آلی با
زنجیره های بلند، که واحدهای آن قابلیت یونیزه شدن را دارند، پلی الکترولیت ها، می باشد. این مواد
سبب برداشت ذرات از طریق جذب شدن و ایجاد پل بین آنها م یشوند.
از جمله مراحل اساسی که در تصفیه آب و پساب انجام م یشود، انعقاد و لخت هسازی است،
در انعقاد که یک مرحله شیمیایی است، محلول پایدار شامل مواد ناخالص معلق به حالت ناپایدار،
از نظر فیزیکی، تبدیل می شود. در این مرحله اختلاط سریع می باشد. در لخته سازی که مجموع های
از فرآیندهای فیزیکی است ذرات موجود در محلول ناپایدار شده مرحله انعقاد به هم چسبیده و
تولید ذرات و دانه های بزرگ و حجیم و سنگین پایدار نموده و محلول پایدار می گردد.
آبگیری ،(filtration) فیلتر کردن ،(Clarification) مراحل دیگر تصفیه شامل زلا لسازی
می باشد. در تمام این مراحل فرآیندهای انعقاد و (thickening) و تغلیظ (dewatering)
لخت هسازی دخالت دارند، یعنی مکانیسم عمل یکی است و تنها تفاوتی که وجود دارد، محتوی آب
و ذرات معلق موجود در مواد تغذیه شده به این واحدهاست که با توجه به مصرف نهایی باید
مورد عمل قرار بگیرند. در هر یک از مراحل گفته شده در بالا می توان پلی الکترولیت اضافه نمود
و سبب تسریع در فرآیند شد. مقدار پلی الکترولیت بستگی به نوع فرایند و شرایط آن خواهد
داشت. جدول ( 6) مقدار پلی الکترولیت در تجهیزات تصفیه پساب و فرآیندی که درگیر م یشوند
را نشان می دهد.
همانطور که گفته شد پلی الکترولیتها سبب ایجاد پل بین ذرات م یشوند. در طی عمل
لخت هسازی، ذرات پل دار شده به هم پیچیده و اندازه ذرات بزرگ می گردد تا جایی که به صورت
رسوب از محلول جدا شوند.
0 
جدول 6. مقدار پل یالکترولیت در مراحل مختلف تصفیه آب و پساب.
فرایند دستگاه (mg/l) مقدار پلی الکترولیت
Clarifier 1/5-0/25 انعقاد
Filter 1/00-0/05 انعقاد
Thickener 10-2 انعقاد
Dewatering 150-15 انعقاد
-10-2 فیلتراسیون و عوامل مؤثر بر آن
جداسازی ذرات معلق در عملیات تصفیه آب و پساب شامل فرآیندهای ته نشینی و
فیلتراسیون می باشد. نوع ذرات و اندازه آنها که باید از جریان جدا شوند متفاوت بوده و برای
جداسازی آنها فیلترهای مناسبی را باید در نظر گرفت. همه ذرات جامد معمولاً بوسیله ته نشینی
نیز 5 تا 10 میلی گرم بر لیتر ذرات (Clarifiers) برداشت نمی شوند. حتی مؤثرترین زلال سازها
معلق را بر جای می گذارند. این مقدار اگر چه برای رهاسازی اشکالی ندارد ولی اگر نیاز به
برگرداندن آب به فرآیند تولید باشد باید حذف گردد. این ذرات جامد معلق باید با روش های
فیلتراسیون گرفته شوند. همچنین در بعضی از روش ها مثل کربن فعال و اسمز معکوس که باید
حداقل ذرات جامد وجود داشته باشد به کارگیری فیلتراسیون الزامی است.
معمول ترین و ساده ترین شکل فیلتراسیون برای برداشت لخته های غیرقابل ته نشینی که بعد از
انعقاد شیمیایی- ته نشینی باقی می مانند، از نوع گرانول- شنی است که در آن ذرات جامد معلق در
ذرات شن درگیر شده و آب عبور می نماید. برداشت ذرات توسط فیلتر شنی از طریق
مکانیسم های مختلفی صورت می گیرد، مثل: صاف کردن، جذب، لخته سازی و ته نشینی.
فرآیند صاف کردن در قسمت بالایی بستر و نزدیک فصل مشترک فیلتر و آب اتفاق می افتد.
تنها ذرات بزرگ به این صورت برداشت م یشوند چرا که نمی توانند به فضای بین بستر نفوذ کنند.
دیگر ذرات کوچکتر در عمق بیشتری از بستر، به صورت ذرات تجمع یافته روی هم در فضاهای
خالی، حذف می گردند.
جذب (تماس جامد- جامد) مکانیسم اصلی برداشت در عملیات فیلتراسیون است. این
مکانیسم شبیه ترکیب ذرات کلوئیدی برای تشکیل لخته می باشد. جذب بستگی به خواص فیزیکی
ذرات جامد و محیط فیلتر، شامل اندازه دانه های فیلتر، اندازه لخته، خواص چسبندگی و شدت بار
 
سطحی روی فیلتر و ذرات معلق دارد. لخت هسازی و ته نشینی در فضای خالی بستر نیز رخ می دهد
ولی از اهمیت کمتری برخوردار است. با توجه به زیاد بودن مقادیر شن در مسیر جریان، شانس
تماس زیاد بوده و در غلظت های کم از جامدهای معلق نیز، ذرات از جریان پساب حذف
می گردند. از طرفی افزایش پلیمر قبل از ورود به فیلتر راندمان برداشت فیلتر را افزایش می دهد.
پلیمرها در این مورد به عنوان عامل انعقاد یا لخت هساز عمل می کنند. مواد منعقد کننده به سطح
بستر فیلتر چسبیده و فرآیند جذب را تقویت می نمایند. لخت هسازها در فیلتراسیون، لخته های شکل
گرفته را مقاوم م یسازند به طوری که پایداری آنها در برابر نیروی برشی را افزایش می دهند.
استفاده از مقادیر بیش از اندازه لخت هسازها سبب مسدود شدن فیلتر می گردد. از جمله مواردی که
باید در انتخاب فیلتر مورد توجه قرار گیرد خصوصیات جریان پساب و ذرات و مواد شیمیایی
ویسکوزیته و دمای پساب. این عوامل ،pH فیلتر شونده است. دیگر اطلاعات مهم عبارتند از
می تواند بر سرعت فیلتراسیون و سوراخ های ماده فیلتری مورد استفاده تأثیر بگذارد.
نوع دیگر فیلتر که امروزه مورد توجه قرار گرفته اند فیلترهای تهیه شده از منسوجات بی بافت
نام برده می شود. aquatextiles می باشد که از آنها به عنوان
به طور کلی بستر یک فیلتر ایده آل باید خصوصیات زیر را دارا باشد:
1) داشتن مجرای کافی برای باز شدن سوراخ های درشت جهت نگه داشتن مقادیر بزرگ
لخته هایی که هنوز به اندازه کافی ریز بوده و از عبور ذرات جامد معلق جلوگیری می کنند.
2) داشتن عمق کافی برای امکان عمل در مدت زمان نسبتاً طولانی.
3) درجه بندی باشد تا امکان تمیز شدن در طی شستشوی جریان معکوس وجود داشته
باشد و بطور هیدرولیکی بصورت وجود ذرات بزرگ در زیر و ذرات ریز در بالا درجه بندی
گردد.
-11-2 فن آوری غشایی
فرآیندهای غشایی مورد استفاده را می توان به سه دسته تقسیم نمود:
(ultrafiltrtion) 1) اولترافیلتراسیون
(nanofiltration) 2) نانوفیلتراسیون
(reverse osmosis) 3) اسمز معکوس
اساس روش های غشایی عبور محلول از یک غشاء می باشد. جنس غشاء و اندازه سوراخ های
آن راندمان را مشخص می کند. یعنی هر غشاء با توجه به اندازه سوراخی که دارد مولکول هایی با
2 
وزن ملکولی ویژه ای را از جریان حذف خواهد کرد. معمول ترین فرآیندهای غشایی
اولترافیلتراسیون و اسمز معکوس می باشند. وقتی که گون ههای شیمیایی مشخص مثل پروتئین ها و
بعضی یون های فلزی سنگین در غلظت کم در پساب وجود داشته باشد و باید به صورت انتخابی
از جریان پساب حذف گردند اولترافیلتراسیون کاربرد قابل ملاحظه ای دارد. پلیمری که بیشتر در
ساخت غشا ء های اولترافیلتراسیون استفاده م یشود پل یسولفون می باشد به طوری که این نوع
غشاء ها (با توجه به تکمیل هایی که بر روی آنها صورت می گیرد) در برداشت بیش از 98 درصد
مواد سمی از آب مفید واقع م یشوند. اشکال اساسی که فن آوری غشایی دارد وجود ذرات حذف
شده قبلی بر روی غشاء می باشد به طوری که در استفاده دوباره از راندمان آن می کاهد در واقع
تجمع ذرات بر روی غشاء رخ خواهد داد. البته سوزاندن یکی از روش های مؤثر برای تمی زسازی
غشاء است ولی هم هزینه را بالا برده و نیز در مورد بعضی از مواد مثل رنگزاها که دارای
حلقه های آروماتیک کلردار می باشند امکان ایجاد محصولات دی اکسین وجود خواهد داشت.
-1-11-2 کاربرد فرآیندهای غشائی در جداسازی رنگینه ها
با نگاهی به تاریخچه تحقیقات در زمینة غشاء ملاحظه می گردد که اولین پژوهش ها در این
زمینه مربوط به بررسی شناخت دیواره، سلول های موجودات زنده و عملکرد آنها توسط
زیست شناسان و فیزیولوژیست ها بوده است. زیرا دیواره این سلول ها، غشاء طبیعی پیچیده ای
است که نقش بسزائی در رفتار موجودات زنده دارد.
روی اسمز صورت Pfeffer ،Traube در سال های 1867 و 1877 بررسی های کمی توسط
کشف کرد که با قرار دادن یک غشاء، بین مخزنی از هوای Graham گرفت. در حدود همین زمان
فشرده و مخزنی از هوای غیرفشرده هوای غنی از اکسیژن می تواند تولید گردد. از آن تاریخ تا سال
1960 موفقیت های کمی در استفاده از غشاء ها در جداسازی در مقیاس صنعتی بدست آمد که
از فاضلاب واحد تولید الیاف ابریشم مصنوعی توسط فرآیند دیالیز نمونه ای از NaOH بازیافت
این موفقیت هاست. امروزه فرآیندهای غشائی موارد استفاده وسیعی در امر جداسازی در مواردی
نظیر تصفیه آب و فاضلاب، تصفیه گازها و صنایع غذایی پیدا نموده اند. مهمترین این فرآیندها
اسمز، اسمز معکوس، اولترافیلتراسیون، نانوفیلتراسیون و میکروفیلتراسیون می باشند.
3 
-2-11-2 اسمز و اسمز معکوس
اسمز یک پدیدة طبیعی است که در آن بعلت بزرگ بودن پتانسیل حلال در محلول رقیق
نسبت به محلول غلیظ، حلال در یک محلول رقیق موجود در یک طرف غشاء از درون غشاء
عبور کرده و به محلول غلیظ موجود در طرف دیگر غشاء می رود و این عمل تا رسیدن به تعادل
ادامه می یابد. در هنگام تعادل، اختلاف سطحی بین دو محلول ایجاد می گردد که به فشار اسمزی
معروف است. اگر فشاری بیشتر از فشار اسمزی به محلول غلیظ وارد گردد، پتانسیل شیمیایی
حلال در محلول غلیظ نسبت به محلول رقیق افزایش می یابد و حلال از محلول غلیظ به محلول
رقیق می رود. این پدیده به اسمز معکوس معروف است. رنگ را بدون توجه به نوع رنگینه 95 تا
100 درصد از پساب جدا م یسازد. جنس غشاء های بکار رفته در فرآیند اسمز معکوس معمولاً از
استات سلولز و پلی آمید است. جهت استفاده عملی از غشاء ها معمولاً آنها را بصورت مدول هائی
بکار می برند. چهار مدول قاب و صفحه ای، لوله ای، حلزونی و الیاف توخالی مهمترین کاربرد
اسمز معکوس در شیری نسازی آنهاست. کاربرد دیگر آن در تصفیه پساب های صنعتی مثلاً در
صنایع شیمیای نفت و پتروشیمی، کاغذسازی، لبنیاتی، نساجی و آب فلزکاری است.
-3-11-2 اولترافیلتراسیون
فرآیند اولترافیلتراسیون بسیار شبیه به فرآیند اسمز معکوس است. فشار عملیاتی کمتر و اندازه
حفره های غشاء بزرگتر نسبت به فرآیند اسمز معکوس، باعث اختلافاتی بین این دو فرآیند بویژه
در کاربردهای آنها شده است. از آنجا که مولکول های بزرگ نمی توانند حفره های غشاء این فرآیند
را بطور زیاد مسدود کنند در نتیجه فشار مناسبی را در حین جداسازی محلول های درشت ملکول
فراهم می کنند، که از آن در جداسازی محلول های درشت مولکول مثل جداسازی پروتئین ها از
آب پنیر استفاده می گردد. این فرآیند تا اندازه ای می تواند جایگزین فرآیند اسمزمعکوس در اکثر
کاربردهای آن شود ضمناً مهمترین مدول های مورد استفاده در فرآیند اولترافیلتراسیون، مدول های
قاب و صفح های و لول های هستند.
-4-11-2 نانوفیلتراسیون
نانوفیلتراسیون، فرآیند غشائی نوینی است که خواص جداسازی آن بین فرآیندهای اسمز
معکوس و اولترافیلتراسیون است. زیرا فشار عملیاتی، اندازه حفره های غشاء مکانیزم جداسازی و
اندازه، ذرات جدا شونده توسط این فرآیند نزدیک به این دو فرآیند می باشد. در نتیجه اکثر
4 
کاربردهای این فرآیند مشابه می باشد. در این مورد باید توجه داشت که غلظت املاح و درشت
ملکول های موجود در محلول در مورد این فرآیند باید کمتر از دو فرآیند مزبور باشد. با ساخت
تعدادی غشاء نانوفیلتراسیون باردار در سال های اخیر، این فرآیند جایگاه ویژه ای پیدا نموده، زیرا
امکان سختی گیری از آب توسط این فرآیند فراهم گردیده است.
-5-11-2 میکروفیلتراسیون
میکروفیلتراسیون فرآیندی است که مواد کلوئیدی خیلی ریز در حد میکرون را از مایعات و
گازها می تواند جدا کند. غشاء های جدیدتر این فرآیند معمولاً به شکل موئین و لوله ای هستند.
بسته به جهت جریان خوراک، کاربرد این فرآیند فرق می کند. اگر جهت جریان خوراک عمود بر
سطح غشاء باشد، کاربرد محدود به سوسپانسیون هایی با میزان جامد خیلی کم مثلاً در صنایع
نوشاب هسازی و داروسازی م یشود. اما اگر جهت جریان خوراک موازی با سطح غشاء باشد، بعلت
حذف جامدات ته نشینی شده روی سطح غشاء بوسیلة جریان سیال، کاربرد به غلظت های بالاترنیز
می تواند بسط یابد. از مهترین کاربردها در این حالت به غلی ظسازی و یا شستن سوسپانسیون
کلوئیدی مختلف (رنگدانه ها، هیدروکسیدهای فلزی، سیالات تراشکاری و غیره) جداسازی
امولسیون ها (مثل پساب های صنعتی آلوده شده به روغن) و بعنوان پیش عملیات واحدهای اسمز
معکوس می توان اشاره کرد. اخیراً از این فرآیند برای حذف انتخابی یون های فلزی از آبهای
زیرزمینی با استفاده از پلی الکترولیت ها استفاده گردیده است. اندازه روزنه های فیلتر در غشاء
0/45 می باشد. همانطور که ملاحظه می گردد در فرآیند ?m میکروفیلتراسیون حدود
بجز در مورد رنگینه های خمی و COD میکروفیلتراسیون درصد رنگبری و درصد کاهش
دیسپرس در بقیه کلاس های رنگی خیلی پائین می باشد که احتمالاً بدلیل مسدود شدن روزنه های
فیلتر در این فرآیند می باشد. در دو فرآیند اولترافیلتراسیون و نانوفیلتراسیون درصد رنگبری و
بالای 90 % و 80 % به ترتیب بدست می آید. COD درصد کاهش
-12-2 اعمال تکمیلی تصفیه پساب نساجی
-1-12-2 کلیات
باید در نظر داشت که تمام رنگزاها یا سایر مواد شیمیایی که در صنعت نساجی بکار برده
م یشوند صددرصد به مصرف نخواهند رسید و همیشه مقادیر قابل ملاحظه ای از این مواد در
پساب های حاصل از فرایندهای رنگرزی و تکمیل یا شستشوی منسوجات بصورت مواد
5 
واکنش نکرده وجود خواهند داشت. میزان هدر رفتن رنگزا در صنعت نساجی و غلظت آن در
پساب رنگرزی برای رنگزاهای مختلف و الیاف گوناگون مطابق جدول ( 7) است:
جدول 7. میزان هدر رفتن رنگزا در صنعت نساجی
نوع الیاف نوع رنگزا
رنگزای هدر رفته
(گرم در کیلوی الیاف)
غلظت رنگزا در پساب
(میلی گرم در لیتر)
10-50 1- پنبه مستقیم 5
20- 30 تا 100 -200 1- 1 تا 5 - الیاف سلولزی راکتیو- گوگردی 10
5-50 0/5-2/ پشم اسیدی 5
5-50 0/5-2/ نایلون اسیدی 5
10-50 1- پلی استر دیسپرس 5
10-100 1- اکریلیک بازیک 5
روش های تصفیه شیمیایی یا بیولوژیکی به تنهائی در اکثر موارد نمی توانند رنگ های باقیمانده
در پساب نساجی را به حدی تقلیل دهند که تخلیه پساب تصفیه شده در محیط زیست خالی از
اشکال باشد. در مواردی توأم نمودن روش های تصفیه شیمیایی و بیولوژیکی نیز قادر به کاهش
کامل رنگ نیست. لازم به تذکر است که در صنعت نساجی و رنگ، همانند تمام صنایع باید سعی
شود از هدر رفتن مواد اولیه پر ارزش به طرق مختلف جلوگیری بعمل آید، ولی در هر حال
هدررفتن مقداری از مواد اولیه در تمام صنایع اجتناب ناپذیر است.
متأسفانه انواعی از مواد رنگزا وجود دارند که نه با روش شیمیایی و نه با روش بیولوژیکی
قابل جداشدن از پساب های نساجی نیستند، شاید روش های جذب و اکسیداسیون که بعداً مورد
بحث قرار می گیرند مناسب ترین روش جداسازی این رنگزا از پساب های نساجی باشد.
در صورتیکه بعلت کاربرد رنگزاهای حاوی عوامل فلزات سنگین، غلظت این فلزات در
پسآب نساجی زیاد باشد، در تصفیه بیولوژیکی مانع فعالیت باکتری ها خواهند شد و چه بسا نیاز
به حذف این فلزات از پساب نساجی قبل از تصفیه بیولوژیکی باشد. ضمناً بعلت مصرف مواد
شیمیایی تعاونی در عملیات رنگرزی در اکثر مواقع غلظت مجموع املاح محلول پساب های
نساجی زیاد است و چنانچه از این پساب ها به صورت مصرف مجدد استفاده گردد ناچاراً برای
یا تبادل یونی و بالاخره (Revers Osmosis) تقلیل املاح باید از وسایلی چون اسمز معکوس
الکترودیالیز نیز استفاده گردد.
6 
-2-12-2 حذف رنگ از پساب نساجی
مهمترین روش های حذف رنگ از پساب نساجی عبارتند از:
،Peat ، • جذب رنگ : شامل فرآیندهای جذب فیزیکی بوسیله کربن فعال، لجن فعال
کایتوسان و ..... Flyash
• اکسیداسیون رنگ : شامل فرآیندهای ازوناسیون، کلریناسیون، پروکساید با کمک
و ... UV
-3-12-2 کربن فعال
BOD تکنیک جذب کربن فعال، بطور وسیعی جهت از بین بردن بو و مزه آب، کاهش مقدار
فاضلاب تا مقادیر بسیار پائین و همچنین در بسیاری از موارد برای جذب رنگ و مواد آلی زائد
استفاده م یشود. این روش نسبت به روش های بیولوژیکی مشابه، بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.
امروزه جذب کربن یکی از عملی ترین روش های قابل دسترس برای حذف بسیاری از آلوده
کننده های که تاکنون شناخته شده است می باشد. جذب یک پدیده سطحی است. مساحت زیاد
سطح و خلوص مواد از مهم ترین فاکتورهای مؤثر بر راندمان جذب می باشد. ساختار شیمیایی
سطح کربن و ملکول های محلول نقش اساسی را در این تکنیک ایفا می کنند.
موادی مانند کربن فعال، آلومینیوم اکساید و سیلیکاژل دارای سطح داخلی بسیاری می باشند و
مواد آلوده جذب آنها می گردند. در این سیستم بیشترین قابلیت جذب مورد توجه است. طبق
نظریه مساحت سطح، بطور متوسط، هر گرم، قدرت جذب 100 تا 1000 متر را دارد.
جذب ملکول های آلی مواد موجود در یک فاضلاب به روش کربن فعال در سه مرحله پیاپی
صورت می گیرد:
مرحله اول انتقال محلول بر روی سطح کربن، شدت تشکیل لایه به تغییرات گرادیان غلظت
محلول در طول لایه بستگی دارد. و در حقیقت بستگی به فرکانس تجدید سطح و یا درجه
تخریب سطح کربن دارد.
مرحله دوم انتشار و یا پخش محلول از سطح کربن به خلل و خرج موئین داخلی سطح کربن
می باشد.
شدت پخش موئینگی، بستگی به قطر منافذ موئینه و اندازه مولکول های محلول، دارد. شدت
انتقال متناسب با عکس مربع اندازه مولکول می باشد.
7 
مرحله سوم مرحله پایانی است و شامل جذب سطحی محلول در سطوح موئینه داخلی کربن
می باشد.
شدت این مرحله بستگی به مکانیزم های جذب دارد. اما عموماً این مرحله با سرعت بیشتری
نسبت به دو مرحله قبلی صورت می گردد.
-1-3-12-2 مکانیزم جذب
مکانیزم اصلی جذب کربن یک جذب فیزیکی می باشد و به نیروهای جاذب و واندروالسی
که باعث تغلیظ مولکول های محلول در سطح داخلی کربن م یشوند، بستگی دارند زمانی که منافذ
موئینه به اندازه کافی برای مولکول های جذب شده بزرگ باشد بیشترین نیروی جذب اتفاق
می افتد. روی سطح کربن عوامل شیمیایی وجود دارد که در هنگام بررسی جذب ظاهر م یشوند
این گروه ها قادر به جذب شیمیایی بوسیله تشکیل پیوندهای شیمیایی مابین مولکول های محلول و
سطح کربن می باشند. کربن فعال عموماً یک ماده جاذب غیرقطبی است، لذا تمایل به جذب
ترکیبات آلی محلول و ترکیبات غیرقطبی دارد. بیشتر بقایای آلی موجود در فاضلاب ها، توسط
کربن فعال کاملاً قابل جذب می باشند.
دو مسئله زیر لازمه تشکیل بررسی مهندسی جذب در خال صسازی و تصفیه فاضلاب
می باشد.
الف) دارای ظرفیت جذب بالائی باشد به عبارتی زمان رسیدن به تعادل کوتاه باشد.
ب) زمان برخورد بین جاذب و فاضلاب کوتاه باشد.
در مورد فرآیند جذب باید به دو نکته توجه نمود:
1) مولکول های جذب شونده در مقایسه با خلل و فرج ها دارای اندازه ریزی هستند.
2) سیستمی که خلل و فرج دارند باید عاری از هوا باشد زیرا هوا مانع ورود مواد
جذ بشونده م یشود.
دلایل عدم جذب کربن فعال را می توان به موارد زیر نسبت داد:
1) وجود انواع مختلف مولکول های مواد آلی.
2) اندازه مولکول ها.
3) وجود مواد کلوئیدی و مواد معلق.
4) قدرت آبگریزی مولکول های کربن.
5) هوای موجود در خلل و فرج.
8 
-2-3-12-2 خواص کربن فعال
از مهمترین خواص کربن فعال، سطح زیاد آن در واحد وزن کربن است که عموماً بین 600 تا
1200 متر مربع برگرم می باشد. بیش از 99 % آن منافذ موئینه داخلی است.
از خصوصیات مهم دیگر کربن توزیع اندازه منافذ آن می باشد که بر ظرفیت جذب اثر
می گذارد.
می باشد از مشخصه دیگر کربن عددی (?) معمول ترین اندازه منافذ بین 15 تا 20 آنگستروم
است که نشاندهنده قدرت کربن برای جذب موادی با وزن مولکولی کم می باشد.
عدد ملاس و یا شاخص بی رنگ ملاس، نشان دهنده قابلیت کربن در جذب موادی با وزن
مولکولی زیاد، مانند مواد و رنگزاهای طبیعی در آب می باشد. سایر خصوصیات قابل توجه کربن،
شامل موارد زیر است:
- 1 تراکم زیاد توده
- 2 گسترد گی اندازه
- 3 عدد سایش
-3-3-12-2 قدرت رنگبری کربن فعال
کربن فعال قدرت کاهش و حذف رنگ و مواد سمی و آلوده موجود در فاضلاب های نساجی
فاضلاب ها حذف می گردد. به جز رنگ، درصد زیادی از COD را دارد، لذا درصد زیادی از
مواد جامد، چربی، روغن و گریس نیز توسط کربن فعال برطرف م یشوند اما ،COD ، BOD
حضور مواد مذکور سبب کوتاه شدن عمر کربن و مانع حذف رنگ می گردد.
مناسب بعضی از انواع محلول های رنگ موجود در سیستم توسط کربن فعال pH در شرایط
رنگبری می گردد.
اسیدی، قدرت pH می توان بررسی نمود. در pH قدرت رنگبری با کربن فعال را از روی
اسیدی رنگبری pH رنگبری قابل ملاحظه است، اگر غلظت کربن فعال ثابت نگه داشته شود، در
بیشتری صورت می پذیرد . نتایج رنگبری و حذف در جدول ( 8) آمده است.
مشخص شده است که رنگزاهای ری اکتیو و کلیه عوامل فعال سطحی و همچنین رنگزاهای
قابل حل در آب، توسط سیستم بیولوژیکی با یک بستری از کربن فعال، قابل برطرف کردن
می باشد.
9 
جدول 8. راندمان تصفیه پساب بوسیله کربن فعال
Color
removal (%)
COD
Removal (%) Dye Structure
93.7
95.6
86.8
100.0
99.7
98.5
10.1
12.9
71.7
59.0
30.2
83.4
97.1
98.1
69.0
78.5
77.6
57.4
94.6
40.9
71.4
70.9
58.8
84.7
81.5
67.8
0.0
0.0
25.6
45.5
0.0
59.3
91.5
82.1
70.6
89.8
69.4
74.6
19.2
45.5
Triphenylmethane
Azoic
Anthraqurnone
Azonic
Methine
Oxazine
Anthraquinone
Anthraquinone
Phtalocyanme
Azoic
Anthraquinone
Azoic
Azoic 1/2
Azoic 1/1
Oxazine (MFT)
Forniazan (FCP)
Azioc (MFT)
Phtalocyanine
(MCT)
Anthraquinone
(MCT)
-
Acid Blue 142
Acid Blue 113
Acid Blue 260
Basic Blue 41.1
Basic Yellow 13
Basic Blue 3
Val Blue 4
Val Green 1
Direct Blue 199
Direct Red 89
Disperse Blue 56
Disperse Yellow 235
Acid Brown 298
Acid Black 142
Reactive Blue 204
Reactieve Blue 209
Reactive Red 184
Reactive Blue 11
Reactive Blue 49
Sulfur
توسط یک فیلتر شنی حدود 19 % از واحد رنگ را می توان حذف نمود. این مقدار حدود
یک چهارم خاصیت فیلتری کربن می باشد. به طور کلی کربن با خاصیت فیلتراسیون خود حداقل
سیستم دارد. زمان pH حدود 85 % از رنگ را حذف می نماید. این مقدار بستگی به نوع رنگزا و
لازم برای حذف رنگ از فاضلاب های نساجی توسط کربن فعال 60 دقیقه می باشد. برای حذف
%95 از رنگ فاضلاب نساجی حدود 300 گرم بر مترمکعب کربن لازم می باشد. به طور کلی،
هیدروکربن ها توسط کربن فعال بسیار خوب جذب م یشوند. عوامل فعال سطحی سبب م یشوند
که سیستم جذب یک روال مشخصی در سیستم نداشته باشد و گاهاً بعضی از آنها باعث م یشوند
که جذب بسیار کمی صورت پذیرد. اجسام دارای ظرفیت جذب ویژه ای می باشند، اما عملاً دیده
شده که جذب بیشتر از حد ظرفیت صورت می پذیرد. بعضی از زنجیره های بلند از قوانین جذب
مستثنی می باشند. مانند زنجیره های پلی گلیکول اصلاح شده، چنین موادی با سطح کربن اتصال
برقرار می کنند.
0 
-4-12-2 لجن فعال
با پرورش میکروارگانیسم های موجود در طبیعت، سیستمی ایجاد می گردد که قادر است سبب
حذف رنگ از پساب های نساجی گردد. میکروارگانیسم ها از مواد رنگزای موجود در سیستم، به
عنوان مواد غذایی استفاده می نمایند. به علت توانایی روش لجن فعال در حذف رنگ و
اکسیداسیون مواد آلی که در برابر تجزیه بیولوژیکی مقاوم می باشند این روش بعنوان یکی از
مؤثرترین روش های تصفیه پساب های نساجی توصیه شده است.
مزایای سیستم لجن فعال عبارتند از:
1) عدم ناراحتی های ناشی از بوی پشه و مگس.
2) محدودیت در فضا و نیاز کم به زمین.
3) انعطاف پذیری سیستم
4) قابلیت آن برای ازدیاد ظرفیت سیستم.
معایب و مشکلات لجن فعال عبارتند از :
1) مصرف برق و هزینه نگهداری و بهره بردای در مقایسه با روش های مانند لاگون.
2) نیاز به پرسنل فنی برای مراقبت دائم.
3) تولید لجن اضافه و لزوم دفن لجن.
اخیراً تحقیقاتی در زمینه استفاده از اشعه لیزر، جهت تصفی هسازی، تصفیه پساب های نساجی
در سیستم لجن فعال در دست بررسی می باشد.
لجن بسیاری از جریان های خروجی فاضلاب های صنعتی به دلیل ساختار ویژة فاضلاب ها،
حجیم می گردد، که می توان به موارد زیر اشاره کرد:
• حضور بیش از حد مواد موجود در سیستم که وزن مولکولی آنها کم می باشد،
در سیستم و کمبود موادی که دارای وزن مولکولی ( N ) و نیتروژن ( P ) کمبود فسفر
مناسب باشند.
• حضور قارچ ها در سیستم، گاهاً حجیم شدن به دلیل اتصال و پیوستگی کم اجسام
نیز بوجود می آید.
• وجود باکتری هایی که در سیستم ژلاتینی رشد می کنند. دانسیته این باکتری ها پائین
می باشند و قدرت ته نشینی آنها نیز بسیار ضعیف است. حضور باکتری های نخ مانند
که در سیستم میکروارگانیسم های رشته ای سریع رشد می کنند و سبب م یشوند که
 
مقدار لجن اضافی سیستم بیش از حد انتظار گردد. لذا اگر نیاز به فیلتر کردن لجن
باشد عمل فیلتر کردن در مدت زمان طولانی تری به طول خواهد انجامید.
لجن باکتری ها خواص شناورسازی ایده آلی دارند و به یکدیگر پیچیده م یشوند و اصولاً از
مایعی که اطراف آنها وجود دارد به سختی جدا م یشوند. حجیم شدن این نوع لجن شبیه الیاف
سلولزی متراکم می باشد و در صورتیکه دمای لجن فعال کم باشد نسبت فعالیت باکتری ها بسیار
کم می شود.
فاضلاب های صنعتی اصولاً شامل درصد زیادی از مولکول های آلی با وزن مولکولی کم
می باشند لذا درصد حجیم شدن لجن فعال ممکن است به بیش از 50 % برسد. در شرایطی ویژه از
فاضلاب های خروجی صنایع نساجی، احتمال رشد حجی مشدن لجن به صورت فشرده وجود دارد،
تعداد 200 لجن حجی مشدن را مورد بررسی قرار داد و حدود 216 نوع Eikeloum ، در سال 1975
از میکروارگانیسم های رشته ای را مشاهده کرد. تا آن زمان هنوز بعضی از انواع میکروارگانیسم ها
نام گذاری نشده بودند.
-5-12-2 رنگبری پساب های رنگین با روش ازوناسیون
ازوناسیون یک مرحله کامل در تصفیه آب، در دو دهه اخیر مخصوصاً در اروپا بوده است.
استفاده از این تکنیک در تصفیه پساب به سال های 1970 برمی گردد. ازون ترکیب ناپایداری از
2/ اکسیژن با سه اتم می باشد. عدم پایداری ازون آنرا اکسید کننده قوی با پتانسیل اکسیداسیون 07
1 ولت می سازد. هدف اصلی از اکسیداسیون / ولت در مقایسه با کلرین با پتانسیل اکسیداسیون 36
با ازون ضد عفونی کردن آب آشامیدنی برای مصرف می باشد. استفاده های دیگر ازون عبارتند از:
تصفیه پساب های رنگین، از بین بردن بو و طعم و خیلی از مواد شیمیایی سمی، تخریب
دترجنت ها، هیدروکربن های کلرینه شده، فنل ها، مواد ضد میکروبی و تخریب هیدروکربن های
آروماتیک.
تولید ازون برای تصفیه پساب مشابه تشکیل ازون در طبیعت می باشد که بوسیله الکترولیز
تشکیل می شود. در صنعت بوسیله کاربرد ولتاژ بالا در یک UV اکسیژن توسط نور مانند اشعه
شکاف حاوی هوا یا اکسیژن ازون بوجود می آید. واکنش تشکیل ازون بصورت زیر می باشد:
2 3 (1) 3O ? 2O
3) وزنی اوزن تولید می کند، در حالیکه هوا که تقریباً از % 20 - اکسیژن خالص تقریباً % ( 7
1) وزنی ازون تولید می کند. اشکالی که در کاربرد ازون وجود - اکسیژن تشکیل شده فقط % ( 2
2 
دارد زمان نیمه عمر کوتاه آن در محلول رنگین می باشد. ازون در آب برای حدود 20 دقیقه
می تواند پایدار باقی بماند که این زمان در محلول های حاوی ترکیبات سختی چون رنگینه ها بطور
قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. از جمله فاکتورهای دیگر که روی پایداری و حلالیت ازون در
و دما. وجود نمک های قلیایی در محلول های آبی pH ، محلول مؤثر می باشند عبارتند از: نمک ها
کاهش حلالیت ازون را بدنبال دارد. ولیکن نمک های خنثی می توانند حلالیت ازون را افزایش
دهند.
و Perkin . ازون در شرایط قلیایی نسبت به شرایط اسیدی سری عتر تخریب م یشود
همکارانش متوجه شدند که افزایش دما باعث کاهش حلالیت ازون در محلول های آبی م یشود.
یک مکانیزم ساده برای تخریب ازون در محلول های آبی بوسیله معادله زیر نشان داده است:
(2)
2 2 2
2 3 2 2
3 2 2
HO H O H O O
2H O O H O HO 2O
O H O 2H O
+ ? +
+ + ? +
+ ?
وجود رنگ های تیره در آب ممکن است در ظاهر غیر از مسأله زیبایی تأثیرمنفی نداشته باشد،
ولیکن چنین نمی باشد. رنگ می تواند نور خورشید را که وارد آب م یشود یا جذب کند و یا
قسمتی از آن را منعکس سازد، در نتیجه باکتری ها نمی توانند بطور کامل در آب (عدم نور کافی)
رشد و نمو کنند. بنابراین رنگبری یک مسأله مقدم بر حفظ محیط زیست محسوب م یشود.
ازون رنگ را از پساب های نساجی با اکسیداسیون یا شکستن ترکیبات کمپلکس و کروموفور
و حلقه های آروماتیکی را م یشکند و N=N ،C=C رنگی خارج می کند، در واقع ازون باندهای
تغییر می یابد. IR یا UV جذب نور از ناحیة مرئی به ناحیه
بعضی از کلاس های رنگینه ها نسبت به سایرین سریع تر با ازون اکسید م یشوند. بنا به اظهار
رنگینه های راکتیو به بیشترین مقدار رنگبری م یشوند و فرآیند ازوناسیون بطور مناسب ، Horning
در تصفیه پساب هائی که شامل رنگینه های سولفوری، آزوئیک، و بازیک می باشد، موفقیت آمیز
بیان می کند که پساب یک Ikehata . است. رنگینه های دیسپرس با ازون واکنش ضعیف دارد
رنگینه چاپ شده (کلاس رنگینه استفاده شده تعریف نشده است) 95 % رنگبری دارد.
اثر تصفیه ازون می تواند با فاکتورهایی چون اثر متقابل سطح و دما تغییر کند. تلاطم و اندازه
سطح باز داخلی، جنبه های فیزیکی تصفیه می باشند که روی فرآیند اکسیداسیون مؤثر هستند. عامل
ازون می تواند همچنین با دما تغییر کند، همانطور که قبلاً بیان شد ازون در دماهای بالاتر حلالیت
کمی دارد، بهر حال این کاهش حلالیت مانع از واکنش بین ازون و ترکیبات شیمیایی آلی م یشود.
3 
پساب pH ، فاکتور دیگری که تأثیر آن روی سرعت رنگبری مورد بررسی قرار گرفت
اثر کم یا هیچ اثری روی سرعت یا راندمان رنگبری pH یافتند که Stuber و Nebel . می باشد
و همکارانش نتایج یکسانی را Perkin . رنگینه های دیسپرس، اسیدی، کاتیونی و مستقیم ندارد
روی راندمان رنگبری رنگینه های اسیدی، دیسپرس، راکتیو و مستقیم بدست آوردند.
می باشد. TOC و COD ،BOD اندازه گیری دیگر از تأثیر اکسیداسیون ازون، اثر آن روی
و رنگ را نشان می دهد. COD جدول ( 9) مقادیر کاهش
جدول 9. راندمان فرآیند ازوناسیون روی انواع مواد رنگزا.
Dye Structure Ozone(mg/l) COD rem(%) color rem(%)
11.6
91.5
87.8
98.7
82.3
99.3
97.6
100.0
95.2
100.0
83
100.0
0.0
19.8
11.1
53.1
62.8
98.8
94.4
100.0
1.4
99.6
3.2
11.5
86.1
98.7
66.7
99.3
83.2
99.7
90.1
99.0
83.2
99.7
69.0
99.5
95.9
99.4
62.0
95.5
30.7
44.3
5.2
54.6
8.5
47.9
14.4
35.6
39.6
50.0
9.4
39.6
2.9
36.7
13.2
35.5
46.9
84.4
40.0
100.0
4.0
34.1
18.5
36.1
58.6
72.9
21.8
72.4
13.3
67.3
19.4
45.8
24.3
85.2
25.8
44.8
50.6
85.9
46.8
83.0
49.5
112.1
54.8
117.5
31.7
99.3
44.5
72.0
48.1
81.6
44.2
83.9
40.2
84.6
43.5
103.5
44.2
73.4
44.9
79.9
27.2
88.3
36.8
60.8
57.2
110.8
31.4
103.3
49.2
83.1
43.1
80.3
40.7
82.2
43.3
88.7
48.0
81.4
50.9
92.7
Triphenylmethane
Azoic
Anthraqurnone
Azonic
Methine
Oxazine
Anthraquinone
Anthraquinone
Phtalocyanme
Azoic
Anthraquinone
Azoic
Azoic ½
Azoic 1/1
Oxazine (MFT)
Forniazan (FCP)
Azioc (MFT)
Phtalocyanine (MCT)
Anthraquinone (MCT)
-
Acid Blue 142
Acid Blue 113
Acid Blue 260
Basic Blue 41.1
Basic Yellow 13
Basic Blue 3
Val Blue 4
Val Green 1
Direct Blue 199
Direct Red 89
Disperse Blue 56
Disperse Yellow 235
Acid Brown 298
Acid Black 142
Reactive Blue 204
Reactieve Blue 209
Reactive Red 184
Reactive Blue 41
Reactive Blue 49
Sulfur
4 
H2O2/UV -6-12-2 رنگبری پساب های رنگین به روش
تکنیکی مؤثر برای UV به کمک نور H2O ثابت شده که تکنولوژی اکسیداسیون شیمیایی 2
تصفیه مواد آلی سمی و خطرناک از پساب های رنگین می باشد.
همچنین این روش یکی از مؤثرترین روش های حذف رنگ به ویژه برای مواد رنگزای راکتیو
فرآیند بسیار عملی برای حذف رنگ از پساب حاوی موادرنگزای UV/ H2O می باشد. واکنش 2
آزو می باشد. این تکنولوژی برای تصفیه پساب های رنگین در سطح آزمایشگاه مورد بررسی قرار
گرفته است. مزیت این فرآیند عدم مشکلات بعد از تصفیه از جمله تشکیل رسوب زیاد و
ممانعت از ارجاع ترکیبات آلوده کننده به سیستم می باشد. زیرا در حالیکه عمل رنگبری صورت
می گیرد این فرآیند ترکیبی سبب م یشود که یک تخریب اکسیدی روی اجسام آلوده کننده و مضر
در سیستم انجام م یشود. در صورتیکه روش هایی مانند لخت هسازی و ته نشینی سبب حضور یک
آلوده کننده در سیستم م یشود.
محلول و ساختمان شیمیایی pH ، UV شدت نور ،H2O پارامترهای مؤثر مانند میزان مصرف 2
به دو طریق مختلف اجسام UV رنگینه ها روی سرعت تخریب رنگینه (آزو) مؤثر هستند. تشعشع
را UV آلی موجود در فاضلاب را کاتالیزوری می نماید. الف) مواد آلوده کننده انرژی تشعشع
جذب می نماید لذا ترکیبات شیمیایی آنها و یا زنجیره های پیوندشان دارای بار م یشود لذا شرایط
جذب سبب م یشود تا مواد آلوده کننده نسبت به عوامل شیمیای اکسیده کننده فعال تر شوند. ب)
برای تشکیل هیدروژن پراکسید و ادامه واکنش. UV تشعشع
برای سلامتی مضر است لذا UV باید در نظر داشت که امواج :H2O2/UV مشکلات سیستم
در اتمسفر و UV این سیستم بطور اتوماتیک در یک فضای بسته انجام شود و از انتشار امواج
پخش آن در آب رنگبری شده می بایست جلوگیری شود.
زمان واکنش مورد نیاز برای رنگبری کامل بستگی به ساختمان شیمیایی رنگینه، شدت نور
محلول دارد. این فرآیند بطور عالی در رنگبری پساب pH و H2O میزان مصرف 2 ،UV
رنگینه های آزو در آب بکار می رود.
5 
فصل سوم
بازیافت آب و مواد شیمیایی
6 
-1-3 مقدمه
واقعیت آشکار در دنیای امروز کم شدن بارش های مفید سالانه و لذا کم شدن آب مورد نیاز
برای مصارف عادی و صنعتی است که در این بین مصرف آب در بخش خصوصی، حجم بسیار
زیادی را به خود اختصاص می دهد. به طوری که نسبت مصرف آب صنعتی به شهری حدود 60
به 40 است. از جمله صنایع فعال در سطح دنیا در حال حاضر صنعت نساجی می باشد که یکی از
پرمصرف ترین مشتریان آب (آبهای زیرزمینی، آب شهری، ...) است.
در یک کارخانه نساجی آب در تمامی مراحل و بخش ها استفاده فراوان دارد به گونه ای که
200 لیتر آب مورد نیاز است. لذا همزمان با رشد جمعیت و رشد - 1 پارچه 400 kg برای تولید
2020- تقاضا برای پوشاک، مصرف آب نیز رفته رفته افزایش می یابد که در حدود سال های 2030
تخمین زده م یشود که با بحران بسیار جدی و شدید در مورد آب مواجه خواهیم بود، زیرا در یک
قرن تنها 35 % از منابع استفاده شده آب جایگزین م یشود.
البته ورود این حجم عظیم آب مستلزم خروج آن نیز می باشد که این خروج به داخل
محیط های طبیعی و شهری به شکل فاضلاب های صنعتی با انواع آلاینده های شیمیایی می باشد. لذا
یکی از نتایج افزایش تقاضا انهدام آب های مصرفی و ورود آب با کیفیت بسیار بد به طبیعت
می باشد.
اگر طبق قوانین محیط زیست از ورود آلاینده ها جلوگیری شود، باید اقدام به تصفیه
گردد. چنانچه راه اول انتخاب گردد باید با (recycle) یا بازگرداندن دوباره آن (treatment)
استفاده از روش هایی که ذیلاً اشاره خواهد شد، اینکار انجام شود که مستلزم صرف هزینه ای
می توان پساب را به همان صورت به فرایند تولید (recycle) گزاف خواهد بود. اما در روش دوم
بازگرداند یا اینکه با حذف مواد شیمیایی انتخابی آن را آماده برای مصرف در مراحل خاصی نمود
% که در این بین حداقل هزینه صرفه جویی شده، هزینه آب مصرفی خواهد بود که حدود 75
می باشد. علاوه بر آب، صرفه جویی عظیمی از لحاظ انرژی نیز وجود خواهدداشت چرا که
می توان پساب را با همان دما در مرحله ای هم دما بکار برد. گذشته از این موارد اگر بتوان پساب
حاصل از هر مرحله را در همان مرحله بکار برد و چنانچه مواد شیمیایی مصرف شده نیز دچار
واکنش های آسیب پذیر نشده باشند، می توان از لحاظ مصرف مواد شیمیایی نیز به درصدی از
صرفه جویی رسید.
7 
در برخی از کشورها در کارخانه های نساجی روش های دیگری نیز برای بازیافت استفاده
م یشود که از آن جمله درمحدوده های زباله های جامد می توان به کارخانه ای در آمریکا اشاره نمود
که از بطری های پلاستیکی سودا برای تولید الیاف مصنوعی استفاده می کنند. بدین ترتیب که از
روی رنگ آنها را جدا کرده، شسته و خشک می کنند و سپس از طریق ذوب کردن چیپس تولید
می کنند. این چیپس ها ذوب ریسی شده و الیاف 100 % بازیافتی تولید می کنند که بعداً با اختلاط با
سایر الیاف پارچه می بافند یا به عنوان نمونه ای دیگر یک کارخانه فرش در آلمان از
مصرف کنندگان خود تقاضا کرد که فرش های کهنه خود را به کارخانه بازگردانند تا دوباره بازیافت
شده و به عنوان مواد اولیه بازیافتی صرف تولید مجدد شود. در صنعت، آب عمدتاً در بخش های
زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
آب مورد استفاده در فرایند ، شستشوی محصول ، شستشوی کارخانه یا ماشین آلات ،
سیستم های خنک کننده، تولید بخار، تهویه هوا، حمل و نقل مواد
-2-3 بازیافت آب
پس از عمل تصفیه پساب، آب بدست آمده می تواند بازیافت شود یا به عبارتی مجدداً وارد
در حمام های رنگرزی شود. خصوصیات پیشنهادی مناسب برای Recycle سیستم مناسب برای
در حمام های رنگرزی و مراحل آبکشی و شستشو و همچنین خصوصیات آب ایده آل Recycle
2) و ( 3) آورده شده است. ) ،( برای این منظور به ترتیب در جداول ( 1
جدول 1. کیفیت پیشنهاد شده برای پساب نساجی برگشتیمورد استفاده در حمام رنگرزی
کمیت واحد کمیت
رنگ ناچیز
خنثی pH
<20-50 ppm COD
<90 CaCO از 3 ppm سختی کامل
<0/1 ppm آهن
<0/1 ppm کروم
<0/005 ppm مس
<0/2 ppm آلومینیوم
<500 ppm نمک های آلی
8 
جدول 2. خصوصیات آب ایده آل برای استفاده در حمام های رنگرزی
پارامتر واحد کمیت
7 ± (0/5) pH
50 CaCO3 ppm سختی کامل
0/05 ppm آهن
0/05 ppm مس
300 ppm کلرید
جدول 3. کیفیت پیشنهاد شده برای آببرگشت شده به بخش آبکشی و شستشو
کمیت واحد کمیت
رنگ از لحاظ بصری بی رنگ
0/02-0/04 10mm 450 در یک سل nm جذب در
0/02-0/05 10mm 500 در یک سل nm جذب در
0/01-0/03 10mm 550 در یک سل nm جذب در
0/01-0/02 10mm 600 در یک سل nm جذب در
7-8 pH
<200 ppm COD
<0/1 ppm آهن
<0/1 ppm کروم
<0/05 ppm مس
<500 ppm نمک های غیرآلی
چنانچه در نظر باشد که امکان برگشت آب حاصل از روش های تصفیه بررسی شود به طور
اجمالی می توان گفت: آب حاصل از تصفیه بیولوژیکی هوازی به دلیل عدم توانایی این سیستم در
حذف کامل رنگزاها، در حمام رنگرزی قابل استفاده مجدد نمی باشد. ولی با ترکیب این روش با
روش های دیگر تصفیه و توسعه آن، امکان به کارگیری این آب در حمام های رنگرزی میسر
گردیده است. آب حاصل از تصفیه بیولوژیکی غیرهوازی نیز با توسعه های انجام شده در آینده ای
نزدیک قابل برگشت به حمام های رنگرزی خواهد بود.
9 
در روش تصفیه به وسیله اکسیداسیون لازم ه بکارگیری آب حاصل از این است که هیچ
ذره ای از مواد اکسید کننده و یا محصولات جانبی سمی در آب حاصل باقی نماند. در حصول به
این هدف بهتر است استفاده از موادی چون کلرین و هیپوکلریت سدیم را محدود کنیم زیرا این
مواد سبب تشکیل ترکیبات کلرین آلی م یشود که وجود این ماده در بسیاری از موارد مشک لساز
می باشد.
چنانچه از گاز ازن یا گاز کلرین استفاده کنیم، آب دوباره در حمام های رنگرزی قابل استفاده
خواهد بود.
در روش تصفیه اکسیداسیون با کاتالیزور، چنانچه ذرات کلوئیدی آهن پس از تصفیه از آب
حاصل زدوده شود، می تواند در مصارف خاصی برگشت داده شود. یعنی آب بی رنگ می تواند برای
شستشوی محصول یا تجهیزات به کار رود.
در روش تصفیه احیاء، هنوز تحقیقات در مورد برگشت آب مورد نیاز به نتیجه نرسیده است.
در روش تصفیه به وسیله مواد لخته کننده، آب حاصل می تواند به روش خاصی در شستشوی
محصول یا ماشین آلات استفاده شود. البته برای حصول به نتیجه بازگشت آب به چرخه تولید، باید از
ریختن زیاده از حد مواد کاتیونیکی در پساب خودداری نمود.
آب حاصل از روش تصفیه به وسیله مواد جاذب مصنوعی مثل خاک رس تنها می تواند در
حمام های آبکشی مورد استفاده قرار گیرد. در این روش موفق شده اند تا حد 50 % آب را برگشت
دهند ولی هدف، رسیدن به مقدار 65 % می باشد.
آب حاصل از روش میکروفیلتراسیون و اولترافیلتراسیون نیز می تواند قابل برگشت به فرایند
تولید باشد ولی با توجه به اندازه منافذ و قدرت انتخاب ذرات، این آب می تواند در مراحل
مختلف، حتی رنگرزی استفاده شود.
آب حاصل از روش اسمز معکوس نیز به دلیل اینکه کلیه ناخالصی های خود از جمله ذرات
محلول را از دست می دهد، در کلیه مراحل حتی بجای آب گرم، کاملاً قابل استفاده است.
از فرآیند غشاء، به راحتی در (Permeat) به هر حال باید در نظر داشت که آب خروجی
تمامی مراحل قابل استفاده است.
چنانچه در نظر باشد پساب در همان شکل استفاده گردد، می توان کلیه پساب های خروجی
را به سه جریان زیر تقسیم نمود:
- 1 آب سرد غیرآلوده
- 2 پساب با آلودگی کم
0 
- 3 پساب بسیار آلوده
جریان دوم را می توان به راحتی تصفیه کرد و آب حاصل را در مراحل مختلف تولید بکار برد
که با اینکار، مصرف آب از منابع خارجی به حدود 15 % کل آب مصرفی کاهش می یابد.
-3-3 بازیافت مواد رنگزا
-1-3-3 روش های رنگرزی
استفاده م یشود که این (Continuos) و مداوم (Batch) برای رنگرزی از دو روش غیر مداوم
دو روش هم از لحاظ مصرف آب و هم از لحاظ تولید پساب تفاوتهای فاحشی با هم دارند. به
گونه ای که غلظت ماده رنگزا در جریان پساب حاصل از رنگرزی مداوم چهار برابر مقدار آن در
همان حجم پساب حاصل از رنگرزی غیرمداوم می باشد. همچنین در مصرف آب نیز 5 مترمکعب
برای هر تن کالا در رنگرزی مداوم نیاز می باشد. حال آنکه در رنگرزی غیر مداوم 120 مترمکعب
در ماشین های رنگرزی غیر مداوم L:R آب برای هر تن کالا مصرف خواهد شد. همچنین نسبت
روزبه روز کمتر می شود.
در روش غیر مداوم حدود 90 % از مواد رنگزا و مواد شیمیایی استفاده شده تنها در پساب یک
مرحله بیرون می آید. وقتی پساب با چنین غلظت بالایی (از ماده رنگزا) بخواهد از طریق
تکنیک های غشایی تصفیه شود، هزینه تصفیه به حداقل مقدار خود می رسد. در روش مدوام چون
کالا از بین یک حمام با غلظت بسیار بالای ماده رنگزا م یگذرد، لذا مقداری از محتویات حمام
رنگرزی را با خود می برد که به طور پیوسته باید جایگزین شود. نتیجه این روش تولید پساب با
غلظت بسیار بالای ماده رنگزا پس از شستشوی داخل تشتک حمام و لوله های مربوط به آن
2% ماده رنگزا در پساب یافت م یشود که آن هم ناشی از / می باشد. ولی در مرحله آبکشی تنها 5
جدا شدن رنگزاهای تثبیت نشده است.
-2-3-3 انواع مواد رنگزا
کردن یک ماده رنگزا چندین فاکتور زیر دخیل هستند: Recycle در مبحث استفاده مجدد و
- 1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ماده رنگزا.
- 2 فرآیندی که در طی آن ماده رنگزا به لیف متصل شده است.
- 3 نوع مواد کمکی که به حمام رنگرزی افزوده شده اند.
به آنجا Recycle برای (Permeat - 4 مرحله ای که مایع به دست آمده (آب بازیافتی
فرستاده خواهد شد.
 
-1-2-3-3 ماده رنگزای رآکتیو
ماده رنگزای رآکتیو، ماده آنیونیکی و محلول در آب می باشد و با داشتن یک یا بیشتر
گروه های فعال با برقراری پیوند کووالانسی به لیف متصل می شود. اما باقیمانده مواد رنگزای
رآکتیو که در آب هستند، هیدرولیز شده و لذا قابل استفاده مجدد نمی باشند. مگر اینکه حمام
محتوی غلظت پائین ماده رنگزا برای فام تیره استفاده گردد که بازهم باید در کنترل رنگ دقت
کافی مبذول داشت.
ولی آب حاوی این مواد رنگزا را می توان با تکنیک های غشایی به راحتی از مواد رنگزا و
حتی ماده کمکی که نمک می باشد، عاری زدایی نمود.
-2-2-3-3 ماده رنگزای اسیدی
این مواد رنگزا برای رنگرزی الیاف پروتئینی و نایلون به کار رفته و آنیونیکی و محلول در
آب بوده و چون ماده رنگزای باقیمانده در حمام هیچ واکنشی با آب یا سایر مواد کمکی موجود
ندارد، لذا به راحتی قابل استفاده مجدد می باشد. بنابراین می توان با روش های غشائی، ماده رنگزا،
ماده کمکی و آب را جدا نموده و همه آنها را مجدداً استفا ده کرد. همچنین می توان حمام رنگرزی
را بدون تصفیه برای رنگرزی فام های تیره مورد استفاده قرار داد . که لازمه این کار تعیین مقدار
رنگ باقیمانده در حمام به کمک دستگاه اسپکتروفوتومتر و تقویت آن تا حد حصول به فام مورد
نظر است.
-3-2-3-3 ماده رنگزای مستقیم
این ماده رنگزا آنیونیک و محلول در آب بوده و از طریق یک پیوند واندروالس به لیف متصل
می شود. ماده کمکی آن تنها الکترولیت می باشد و هیچ واکنشی در حمام رنگرزی بین ماده رنگزا و
سایر اجزاء اتفاق نمی افتد. لذا این مواد به راحتی قابل استفاده مجدد می باشند که می توان خود
ماده رنگزا و الکترولیت آن را به کمک روش های غشایی بدست آورد. البته خود حمام رنگرزی
بدون انجام هرگونه عملیات تصفیه تنها با اضافه کردن ماده رنگزای مصرف شده (محاسبه شده
بوسیله اسپکتروفوتومتر) به آن قابل استفاده مجدد می باشد.
-4-2-3-3 مواد رنگزای متال کمپلکس
این مواد رنگزا آنیونیکی و محلول در آب بوده و مکانیزم رنگرزی با آن برقراری پیوند داتیو
بین لیف و ماده رنگزا می باشد. این مواد رنگزا و مواد کمکی موجود در حمام رنگرزی از طریق
کاربرد تکنیک های غشایی قابل بازیافت و استفاده مجدد می باشند. ولی خود حمام این مواد را
2 
بدون انجام هیچ عملیاتی، تنها با اضافه کردن رنگ استفاده شده، با تعیین آن بوسیله دستگاه
اسپکتروفوتومتر می توان استفاده کرد.
-5-2-3-3 مواد رنگزای بازیک
این مواد رنگزا از نوع کاتیونیک و محلول در آب م یباشند و عمدتاً شامل گروه های
هیدروکسی و آمینو هستند که از طریق یک تبادل یونی به الیاف متصل م یشوند. اما هیچ تغییر
شیمیایی خاصی در ماده رنگزا اتفاق نمی افتد. لذا این مواد قابل استفاده مجدد بوده و حتی مواد
شیمیایی موجود در حمام رنگرزی نیز به راحتی قابل بازیافت می باشند.
-6-2-3-3 مواد رنگزای دیسپرس
این مواد رنگزا، هیدروفوبیک بوده و برای رنگرزی الیاف مصنوعی استفاده م یشود که البته
برای راحتی جذب این توده رنگزا به الیاف، باید حالت دیسپرسیون به آنها داد. این مواد رنگزا
برای جذب به الیاف دچار هیچ تغییر شیمیایی خاصی نمی شوند. لذا می توان با تکنیک های غشایی
آنها را جداسازی نموده و مورد استفاده مجدد قرار داد که تا به حال آب حاصل از عملیات غشایی
روی این حمام ها کاملاً قابل استفاده بوده است.
-7-2-3-3 مواد رنگرزی آزوئیک
رنگرزی با این مواد شامل دو مرحله نفتله کردن و ظهور می باشد و برای رنگرزی پنبه بکار
می رود. بدین ترتیب که ابتدا پارچه با یک جزء کوپل کننده آغشته شده و سپس دی آزوته کردن
اتفاق می افتد. برای استفاده مجدد این رنگزاها باید گفت که اگر رنگرزی به روش دو حمامه
صورت گیرد، تغییر شیمیایی در رنگزا رخ نداده و لذا این مواد قابل استفاده مجدد می باشد. اما اگر
از روش یک حمامه استفاده شود، مواد رنگرزی باقیمانده در حمام با جزء کوپل کننده ترکیب شده
و قابل استفاده نمی باشد. در این حالت تنها می توان از آب حمام که به طریق غشایی ناخالصی های
خود را از دست می دهد، استفاده کرد.
8 - مواد رنگزای گوگردی -2-3-3
این مواد رنگزا که دارای پیوند گوگردی می باشد، به دو صورت محلول و غیر محلول در آب
وجود داشته و در شرایط احیاء شده برای رنگرزی پنبه استفاده م یشوند. مواد رنگزای گوگردی
محلول در آب، چندان مؤثر نیستند مگر در حضور سولفید سدیم و کربنات. کاربرد این مواد رنگزا
مانند مواد رنگزای خمی، دو مرحله ای می باشد. لذا مانند مواد رنگزای خمی قابل بازیافت و
استفاده مجدد می باشند.
3 
باید توجه داشت که در بسیاری از موارد مخلوطی از مواد رنگزا برای رنگرزی مخلوطی از
الیاف بکار می رود. معمولاً مواد رنگزایی که از یک نوع هستند و دارای قابلیت استفاده مجدد
می باشند، به صورت مخلوط با هم این خاصیت را حفظ کرده و می توانند بازیافت و دوباره
استفاده شوند. ولی در رنگرزی مخلوط الیاف طبیعی و مصنوعی اگر یک ماده رنگزا قابلیت
استفاده مجدد نداشته باشد، مخلوط مواد رنگزا هم این خاصیت را نداشته و سایر مواد رنگزا را نیز
نمی توان بازیافت یا دوباره استفاده کرد.
-4-3 پارامترهای اندازه گیری آلاینده های موجود در پساب های نساجی
روش های حساس شیمی تجزیه ای بطور فزاینده ای پیشرفت می کند که امکان اندازه گیری
آلاینده ها را حتی در مقادیر بسیار کم اندازه گیری کرده و این امر صنایع را مجبور به تصفیه
سطوحی از آلاینده ها می کند که سابق بر این قابل اندازه گیری نبوده اند. البته باید توجه داشت که
محدودیت های وضع شده بر پساب با توجه به اثرات منفی بر محیط زیست و نه بر مبنای مقادیر
تدوین روش های خاص اندازه گیری و ETAD اندازه گیری تعیین می شوند یکی از فعالیت های
تعیین فلزات، آریل آمین ها و تجمع بیولوژیکی و .... است .
عمده ترین مواد آلاینده در پساب های نساجی رنگزا و مواد آلی آلوده کننده می باشند. مهمترین
می باشد و در TOC و BOD ،COD ، روش تعیین میزان آلودگی پساب ها اندازه گیری رنگزا
COD پساب هایی که رنگی نیستند اکثراً ترجیح می دهند که برای تعیین آلودگی پساب از آزمایش
یک تا پنج برابر COD مدت 5 روز) استفاده کنند که مقدار ) BOD (به مدت 2 ساعت) به جای
COD ،BOD 2 تا 5 برابر می باشد. مفاهیم / می باشد، برای پساب های نساجی این نسبت 5 BOD
به صورت زیر تعریف می گردد: TOC و
(BOD)01F اکسیژن مورد نیاز بیولوژیکی
: منظور از این شاخص، تعیین آن قسمت از ????
BOD آلاینده های آلی است که باکتری ها قادر به تجزیه آنها هستند. پساب ها از لحاظ مقدار
بصورت زیر هستند: mg/lit برحسب
. پساب ضعیف: 200 ، پساب قوی: 600
یF اکسیژن مورد نیاز شیمیای 1
منظور از این شاخص دانستن مواد آلی موجود در آب : (COD)????
است که می توان آنها را توسط اسیدکرومیک اکسید کرده و کربن را بصورت گاز دی اکسید کربن
 11 Biological Oxygen Demand
 12 Chemical Oxygen Demend
4 
درآورد. واضح است که این شاخص هم معرف مواد آلی قابل تجزیه و هم غیرقابل تجزیه با
با تقریب خوبی می تواند مصرف ناخالصی های آلی نمونه باشد. COD باکتری می باشد. بنابراین
یF کل کربن آل 12
با سوزاندن نمونه و در نتیجه تبدیل کربن به گاز دی اکسید کربن : (TOC) ????
می توان ایده خوبی از غلظت مواد آلی موجود در نمونه بدست آورد غلظت مواد آلی را که به این
حدود دو تا سه برابر COD می گویند. می توان انتظار داشت که TOC روش تعیین م یشود را
باشد چون هر دو معرف مواد آلی موجود در نمونه هستند. بعضی از شاخص های دیگر TOC
بصورت زیر هستند:
بF مواد جامد معلق در آ 13
اگر آب از یک فیلتر بسیار ریز عبور داده شود، مواد جامد : (SS) ????
محلول و نیز مواد کلوئیدی از فیلتر عبور می کنند و ذرات جامدی که روی فیلتر باقی می مانند
همان مواد جامد معلق در آب مورد نظر هستند که آنها را خشک کرده و با توجه به وزن آب
گزارش می شود. البته گاهی با توجه به حجم نمونه اولیه، ppm نمونه، وزن مواد معلق بصورت
بیان می شود. mg/l غلظت مواد معلق برحسب
F کل مواد جامد محلول14
کل مواد جامد محلول در آب است که TDS منظور از : (TDS) ????
برابر مجموع غلظت همه یون های موجود در آب می باشد اگر غلظت یون ها برحسب معادل
برحسب ) TDS کربناتی باشند غلظت یون های مختلف را می توان با هم جمع کرد و مجموع را با
بیان کرد. (ppm
تF کدور 15
: مواد کلوئیدی، کدورت نمونه را تشکیل می دهند کدورت استاندارد چنین تعریف ????
م یشود، یک خاصیت فیزیکی نمونه که باعث م یشود نور تابیده شده به آن متفرق و یا جذب
شود ولی عبور نکند بنابراین برای اندازه گیری کدورت، نیاز به یک منبع نور و دستگاهی برای
اندازه گیری نور متفرق شده می باشد.
-1-4-3 روش های اندازه گیری مواد رنگزا در پ ا سب و راندمان رنگبری فرایند تصفیه
مهمترین آلاینده پساب رنگرزی، رنگینه ها هستند که روش های تجزیه اندازه گیری آنها بر
مبنای میزان جذب نور استوار است، لذا باید کلیه جامدات معلق قبل از جذ بسنجی فیلتر و جدا
 13 Total Organic Carbon
14 Suspended Solids
 15Total Dissolved Soilds
 16Tyrbidity
5 
شوند. صاف کردن این نمونه ها اغلب مشکل است، چرا که صافی های غشائی با قطر منافذ کمتر از
یک میکرون ممکن است برخی رنگینه ها را نیز جدا کند.
در سال 1976 اتحادیه بهداشت عمومی آمریکا روشی جهت اندازه گیری رنگزا در پسآب ارائه
کرد. در این روش رنگزای پساب با محلول استاندارد پتاسیم کلروپلاتینات (زرد - قهوه ای) در
طول موج 465 نانومتر مقایسه می گردد. این روش برای طیف های حاصل از رنگهای طبیعی نسبت
به طیف حاصل از پسآب رنگرزی مناسب تر است.
در سال 1973 میزان جذب نور را در طول مو ج های 400 تا 700 نانومتر اندازه گیری ADMI
کرد. تحقیقات در سال 1977 همبستگی دو روش فوق را در بسیاری موارد نشان داده است.
راندمان رنگبری براساس اندازه گیری میزان جذب نور در پسآب قبل و بعد از عمل تصفیه در
یک طول موج خاص استوار است، بدین منظور ابتدا از نمونه اولیه، طول موج ماکزیمم که در آن
میزان جذب ماکزیمم است را اندازه گرفته و سپس در همان طول موج میزان جذب نور پس اب
تصفیه شده و در زمان مشخص اندازه گیری و با استفاده از فرمول زیر راندمان رنگبری محاسبه
می شود:
×100
0
% 0
A
A A
R f ?
=
راندمان رنگبری =R که در آن
جذب نور نمونه اولیه (قبل از تصفیه) = A0
جذب نور نمونه تصفیه شده = Af
و راندمان کاهش آن در فرایند تصفیه COD -2-4-3 اندازه گیری
برای اندازه گیری مقدار مواد آلی پساب و آبهای طبیعی بکار می رود. میزان COD آزمایش
اکسیژن معادل مواد آلی قابل اکسید هشدن را می توان با استفاده از یک ماده اکسیدکننده قوی در یک
محیط اسیدی، محاسبه کرد.
برای این منظور از پساب تهیه شده (خام) و پس اب تصفیه شده نمونه گیری شد و مورد
بصورت زیر محاسبه گردید: COD آزمایش قرار گرفت، درصد کاهش
×100
i
i f
COD
COD ?COD
COD = درصد کاهش
نمونه اولیه (قبل از تصفیه) COD : CODi
نمونه تصفیه شده COD : CODf
6 
-5-3 نمونه برداری و آزمایش پساب
برای تعیین کیفیت فیزیکی و شیمیایی و بعضا بیولوژیکی پسابها لازم است در مراحل تولید
پساب نسبت به اخذ نمونه هایی از آن اقدام نمود.
ممکن است برای تعیین کیفیت پساب از تک تک پسابهای بدست آمده به طور جداگانه یا از
مخلوط آنها ساعتی یک نمونه برداشت شود. نمونه های اخذ شده را به طور جداگانه و یا مخلوط
شده با یکدیگر مورد آزمایش قرار می دهند مهمترین آزمایشاتی که در نمونه های پساب باید
انجام شوند عبارتند از :
pH اندازه گیری .1
BOD تعیین 5 .2
COD تعیین .3
اندازه گیری مواد معلق قابل ته نشین شدن در 2 ساعت .4
اندازه گیری مواد معلق .5
تعیین مواد آلی مواد معلق .6
اندازه گیری مواد پاک کننده ، چربی ، روغن و مواد آلی سنتتیک .7
کل مواد محلول .8
مواد سمی نظیر سیانور و فلزات سنگین .9
تعیین مقدار ازت و فسفر .10
مهمترین آزمایشهایی که در تعیین پساب دخالت دارند و اندازه گیری آن جزء اولین آنالیزهایی
است. (SS) و مواد معلق COD,BOD است که برروی پسابها انجام می شود تعیین 5
تعیین کننده مقدار اکسیژن مورد نیاز برای اکسیداسیون مواد آلوده کننده به روش BOD5
نیز نشان دهنده اکسیژن مورد نیاز اکسیداسیون مواد آلوده کننده به روش COD . بیولوژیکی است
(TSS) بیشتر است. کل مواد معلق موجود در پساب BOD شیمیایی است و مقدار آن همواره از 5
و مقداری از آن که در 2 ساعت ته نشین می شود می تواند در طراحی تصفیه خانه ها پساب مورد
استفاده قرار گیرد.
کمبود ازت و فسفر نیز نشان دهنده این است که در تصفیه پساب فعالیت باکتریها نیاز مبرمی به
این مواد دارند و لازم است ترکیبات ازت و فسفردار به محیط اضافه شوند.
را قبل از تصفیه و pH پساب کیفیت اسیدی و قلیایی بودن آن و نیاز به اصلاح و تنظیم pH
7 
رهاسازی به طبیعت تعیین می نماید.
-6-3 استاندارد خروجی فاضلاب ها
این بخش بر گرفته از کتابچه استانداردهای زیست محیطی، چاپ سازمان حفاظت محیط زیست
کشور می باشد.
-1-6-3 مقدمه و تعاریف
این استاندارد ه باستناد ماده 5 آئین نامه جلوگیری از آلودگی آب با توجه به ماده سه همین
آئین نامه و با همکاری وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیرو، صنایع سنگین،
معادن و فلزات، کشور و کشاورزی توسط سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و تدوین گردیده
است. در این استاندارد تعاریف و اصطلاحاتی که بکار رفته است بشرح ذیل می باشند:
آب سطحی: عبارت است از آب های جاری فصلی یا دائمی، دریاچه های طبیعی یا مصنوعی و
تالاب ها.
چاه جاذب: عبارت است از حفره یا گودالی که قابلیت جذب داشته و کف آن تا بالاترین سطح
ایستایی حداقل 3 متر فاصله داشته باشد.
ترانشه جذبی: عبارت است از مجموعه ای از کانال های افقی که فاضلاب بمنظور جذب در زمین
به آن ها تخلیه شده و فاصله کف آنها از بالاترین سطح ایستایی حداقل 3 متر باشد.
کنار گذر: کانالی است که فاضلاب را بدون عبور از بخشی از تصفیه خانه یا کل آن به بخش دیگر
و یا کانال خروجی هدایت کند.
نمونه مرکب: عبارت است از تهیه یک نمونه 24 ساعته از نمونه هایی که با فواصل زمانی حداکثر
4 ساعت تهیه شده اند.
-2-6-3 ملاحظات کلی
1) تخلیه فاضلاب ها، باید بر اساس استانداردهایی باشد که بصورت حداکثر غلظت آلوده کننده ها
بیان می شود و رعایت این استانداردها تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست ضروری است.
2) مسئولین منابع آلوده کننده باید فاضلاب های تولیدی را با بررسی های مهندسی و استفاده از
تکنولوژی مناسب و اقتصادی تا حد استانداردها تصفیه نماید.
3) اندازه گیری غلظت مواد آلوده کننده و مقدار جریان در فاضلاب ها باید بلافاصله پس از آخرین
واحد تصفیه ای تصفیه خانه و قبل از ورود به محیط انجام گیرد.
8 
4) اندازه گیری جهت تطبیق با استانداردهای اعلام شده قبل از تأسیسات تصفیه فاضلاب باید بر
مبنای نمونه مرکب صورت گیرد. در سیستم هائیکه تخلیه ناپیوسته دارند اندازه گیری در طول زمان
تخلیه ملاک خواهد بود.
5) لجن و سایر مواد جامد تولید شده در تأسیسات تصفیه فاضلاب قبل از دفع بصورت مناسب
تصفیه شده و تخلیه نهایی این مواد نباید موجب آلودگی محیط زیست گردد.
6) فاضلاب تصفیه شده باید با شرایط یکنواخت و بنحوی وارد آب های پذیرنده گردد که حداکثر
اختلاط صورت گیرد.
7) فاضلاب خروجی نبایستی دارای بوی نامطبوع بوده و حاوی کف و اجسام شناور باشد.
8) رنگ و کدورت فاضلاب خروجی نباید ظواهر طبیعی آب های پذیرنده و محل تخلیه را بطور
محسوس تغییر دهد.
9) روش های سنجش پارامترهای آلوده کننده بر مبنای روش های ذکر شده در کتاب
خواهد بود. Standard Methods for the Examination of Water and Waste Water
10 ) استفاده از سیستم سپتیک تانک و ایمهوف تانک با بکارگیری چاه ها و یا ترانشه های جذبی در
مناطقی که فاصله کف چاه تا ترانشه از سطح آبهای زیرزمینی کمتر از 3 متر می باشد ممنوع است.
11 ) ضمن رعایت استانداردهای مربوطه خروجی فاضلاب ها نباید کیفیت آب را برای استفاده های
منظور شده تغییر دهد.
12 ) رقیق کردن فاضلاب تصفیه شده یا خام بمنظور رسانیدن غلظت مواد آلوده کننده تا حد
استانداردهای اعلام شده قابل قبول نمی باشد.
13 ) استفاده از روش های تبخیر فاضلاب ها با کسب موافقت سازمان حفاظت محیط زیست.
14 ) استفاده از کنارگذر ممنوع است، کنارگذرهائیکه صرفاً جهت رفع اشکال واحدهای تصفیه ای
بکار رفته و یا در زمان جمع آوری توأم فاضلاب شهری و آب باران مورد استفاده قرار می گیرند.
مجازاست.
15 ) تأسیسات تصفیه فاضلاب بایستی بگونه ای طراحی، احداث و بهره برداری گردد تا
پیش بینی های لازم جهت به حداقل رسانیدن آلودگی در مواقع اضطراری از قبیل شرایط آب و
هوایی نامناسب، قطع برق، نارسایی تجهیزات مکانیکی و ... فراهم گردد.
16 ) آندسته از فاضلاب های صنعتی که آلودگی آنها بیش از این استانداردها نباشد می تواند
فاضلاب خود را با کسب موافقت سازمان بدون تصفیه دفع نمایند.
9 
جدول 4. استاندارد خروجی فاضلاب ها
شماره مواد آلوده کننده
تخلیه به آبهای
mg/ سطحی 1
تخلیه به چاه جاذب
mg/1
مصارف کشاورزی و
mg/ آبیاری 1
0/1 0/1 1 Ag 1 نقره
5 5 5 Al 2 آلومینیوم
0/1 0/1 0/1 As 3 آرسنیک
1 1 2 B 4 بر
1 1 5 Br 5 باریم
0/5 1 0/1 Be 6 بریلیوم
- - 75 Ca 7 کلسیم
0/05 0/1 0/1 Cd 8 کادمیوم
0/2 1 1 Cl 9 کلر آزاد
600 (تبصره یک) 600 (تبصره دو) 600 Cl 10 کلرید
1 1 1 CH2O 11 فرمالدئید
1 ناچیز 1 C6H5OH 12 فنل
0/1 0/1 0/5 CN 13 سیانور
0/05 1 1 Co 14 کبالت
1 1 0/5 Cr 15 کرم + 6
2 2 2 Cr 16 کرم + 3
0/2 1 1 Cu 17 مس
2 2 2/5 F 18 فلوراید
3 3 3 Fe 19 آهن
ناچیز ناچیز ناچیز Hg 20 جیوه
2/5 2/5 2/5 Li 21 لیتیوم
100 100 100 Mg 22 منیزیوم
1 1 1 Mn 23 منگنز
0/01 0/01 0/01 Mo 24 مولیبدن
- 1 2/5 NH 26 آمونیوم برحسب 4
- 10 10 NO 27 نیتریت برحسب 2
- 10 50 NO 28 نیترات برحسب 3
0 
ادامه جدول 4. استاندارد خروجی فاضلاب ها
شماره مواد آلوده کننده
تخلیه به آبهای
mg/ سطحی 1
تخلیه به چاه جاذب
mg/1
مصارف کشاورزی و
mg/ آبیاری 1
- 6 29 فسفات برحسب فسفر 6
1 1 1 Pb 30 سرب
0/1 0/1 1 Se 31 سلنیوم
3 3 3 SH 32 سولفید 2
SO 33 سولفیت 3
- 1 1 1
SO 34 سولفات 4
- 500 400 400
0/1 0/1 0/1 V 35 وانادیوم
2 2 2 Zn 36 روی
10 10 37 چربی روغن 10
0/5 0/5 1/5 ABS 38 دترجنت
100 ( 60 (لحظه ای 50 ( 60 (لحظه ای 50 BOD5 ( 39 (تبصره 3
200 ( 60 (لحظه ای 100 ( 60 (لحظه ای 100 COD ( 40 (تبصره 3
2 - 2 DO ( 41 (حداقل
تبصره یک) (تبصره دو) - ) TDS 42
100 - ( 40 (لحظه ای 60 TSS 43
- - 0 SS 44 مواد قابل ته نشینی
6-8/5 5-9 6/5-8/5 pH ( 45 (حدود
0 0 46 مواد رادیواکتیو 0
50 - 50 (NTU) 47 کدورت
75 75 48 رنگ (واحد رنگ) 75
- - تبصره 4 T 49 درجه حرارت
50
کلی فرم گوارشی (تعداد
در 100 میلی لیتر)
400 400 400
51
کل کلیفرم ها (تعداد در
MPN ( 100 میلی لیتر
1000 1000 1000
( 52 تخم انگل - - (تبصره 5
 
تبصره یک- تخلیه با غلظت بیش از میزان مشخص شده در جدول در صورتی مجاز خواهد
بود که پساب خروجی، غلظت کلراید، سولفات و مواد محلول منبع پذیرنده را در شعاع 200
متری بیش از 10 % افزایش ندهد.
تبصره دو- تخلیه با غلظت بیش از میزان مشخص شده در جدول در صورتی مجاز خواهد
% بود که افزایش کلراید، سولفات و مواد محلول پساب خروجی نسبت به آب مصرفی بیش از 10
نباشد.
را حداقل 90 % کاهش دهند. COD و BOD تبصره سه- صنایع موجود مجاز خواهند بود 5
تبصره چهار- درجه حرارت باید بمیزانی باشد که بیش از 3 درجه سانتیگراد در شعاع 200
متری محل ورود آن، درجه حرارت منبع پذیرنده را افزایش یا کاهش ندهد.
تبصره پنج- تعداد تخم انگل در فاضلاب تصفیه شده شهری در صورت استفاده از آن جهت
آبیاری محصولاتیکه بصورت خام مورد مصرف قرار می گیرد نباید بیش از یک عدد در لیتر باشد.

برای دانلوداین  کتاب اینجا کلیک کنید