مشخصات گیاه شناسی : پنبه گیاهی است گلدار ( دولپه ) از تیره
مالواسه Malvaceae زیر طایفه Hiibiscae و از جنس Gossypium . چگونگی
رشد و نمو این نبات بستگی به شرایط جوی محیط دارد ، در مناطق سرد و معتدل به حالت
نبات یکساله و در مناطق گرم به صورت چند ساله و یا دائمی رشد کرده و محصول می دهد
. پنبه دارای یک ریشه اصلی است که در شرایط مختلف محیط ، عمق نفوذ و طول آن در خاک
متفاوت می باشد . طول ریشه در انواع مختلف و شرایط متفاوت جوی معمولا بین 40 تا 60
سانتیمتر و گاهی اوقات 20/1 و تا حداکثر 3 متر می رسد . پوست ریشه خیلی قوی تر و
قطورتر از پوست ساقه است و ریشه تقریبا بطور عمودی در خاک فرورفته ، خیلی سریع
توسعه یافته و ریشه های فرعی ایجاد می نماید . در خاک های خشک و شنی ریشه بطور
کاملا عمودی در خاک وارد شده و طول آن زیاد می شود ولی در مناطق مرطوب و خاک های
سنگین ، ریشه تقریبا در سطح خاک قرار می گیرد . ساقه اصلی در امتداد ریشه اصلی
قرار دارد . در بیشتر انواع فقط یک ساقه اصلی وجود داشته و در اطراف ساقه اصلی
تعدادی شاخه فرعی به وجود می آید . رنگ ساقه قهوه ای مایل به زرد است که هر چه سن
نبات زیادتر شود رنگ ساقه سبز مایل به قرمز شده و چوب ساقه محکم تر و قویتر می شود
. طول ساقه در انواع مختلف و شرایط محیط کشت متفاوت است و بین 60 تا 130 سانتیمتر تغییر
می نماید . از ساقه اصلی پنبه دو نوع شاخه فرعی خارج
می شوند که عبارتند از : 1- شاخه های رشد
کننده که حامل برگ بوده و معمولا به تعداد 3 تا 4 شاخه از روی ساقه اصلی به وجود
می آیند . شاخه های رشد کننده یا تولید کننده برگ Vegetativ Branch
(Branches vegetatives) نام دارند . شاخه های مولد میوه (Branches fructiferes) که خیلی نازکند و معمولا بصورت افقی قرار می گیرند و در انتهای این شاخه
ها گل به وجود می آید که پس از تلقیح و رشد کافی تبدیل به میوه می گردند . در روی
هر شاخه مولد میوه یک گل و گاهی اوقات دو گل به وجود می آید . روی ساقه و برگ های
پنبه از کرک های ظریف و نسبتا سفید رنگی پوشیده شده . برگ های پنبه از روی شاخه ها
بطور منظم ظاهر شده و روی هر شاخه معمولا تعداد 8 برگ که بطور متناوب قرار گرفته
اند وجود دارد و توسط دمبرگی به شاخه متصل شده اند رنگ برگ در اکثر نژادهای پنبه
سبز و در بعضی دیگر سبز مایل به قرمز می باشد . حدود 8 تا 11 هفته پس از کشت بذر ،
گل ها ظاهر می شوند . دوران گل دهی نبات 45 تا 60 روز ادامه می یابد . کاسه گل
مرکب از پنج کاسبرگ نامنظم به هم چسبیده و جام گل از پنج گلبرگ به رنگ های سفید ،
کرم مایل به سفید ، زرد و صورتی تشکیل شده که گل ها پس از تلقیح در خاتمه روز
تغییر رنگ داده و روز بعد قرمز رنگ می شوند . مادگی دارای 3 تا 5 برچه و پرچم ها
حدود 10 عدد می باشند که گرده آنها (پلن) زرد رنگ است و به شکل لوله ای مادگی را
احاطه نموده اند و پس از رشد و نمو کافی به میوه تبدیل می گردند . گلبرگ ها در روز
سوم پژمرده شده و می افتند . میوه پنبه که به قوزه یا کپسول پنبه معروف می باشد ،
در حقیقت تخمدان گیاه است که پس از تلقیح به سرعت رشد کرده و بزرگ می شود . قوزه
ها پس از رشد کامل در انواع مختلف بین 2 تا 5 و گاهی اوقات 6 سانتیمتر طول داشته و
به رنگ های سبز تا قرمز تغییر می نمایند . انتهای بعضی از قوزه ها کروی و در برخی
نوکدار می باشد . همچنین روی سطح میوه در بعضی از نژادها تعدادی برجستگی وجود دارد
. میوه یا قوزه ها معمولا تخم مرغی شکل هستند و در بعضی از نژادها پس از آن که
میوه رسید خود بخود باز شده و محتویات داخل میوه (الیاف) از آن تقریبا خارج می شود
. در داخل میوه یا قوزه پنبه ، الیاف و دانه های پنبه وجود دارند که دانه ها
اصطلاحا تخم پنبه نامیده می شوند . مجموع الیاف و دانه های داخل هر قوزه را ، وش
می گویند . قوزه ها چند خانه ای ( 3 تا 5 ) هستند و در داخل هر خانه تعداد 3 تا 6
و حتی 9 عدد دانه وجود دارد که تعداد کل دانه در هر قوزه بین 9 تا 18 و حداکثر تا
عدد 45 عدد می باشد . سطح خارجی دانه اغلب واریته ها از کرک های ریزی پوشیده شده که آنها را
لینتر یا fuzz می نامند ، بعضی از واریته ها بدون
لینتر و سطح دانه صاف می باشد که آنها را اصطلاحا\\\" دانه لخت می گویند و
رنگ پوست دانه ها سیاه است. لینترها
عموما\\\" به رنگ سفید و گاهی به رنگ های خاکستری، سبز و یا قهوه ای و بین
5/0 تا 2 میلیمتر طول دارند. رنگ الیاف پنبه های
اصلاح شده معمولا\\\" سفید است و در بعضی واریته ها به رنگ های مختلف دیده می
شود، مانند lamberta sakel که قهوه ای و یا واریته
هندی “ coganadas” که قرمز حنائی است. طول الیاف
از 15 تا 45 میلیمتر تغییر نموده و قطر آنها بین 20 تا 30 میکرون می باشد.
روی ساقه و دمبرگ و میوه ( بجز ریشه) اکثر واریته های پنبه
( به استثنای پنبه گلاندلس) نقاط سیاهرنگ و یا غده هائی وجود دارد که
اصطلاحا\\\" گلاند glandes نام دارند.
مبدا الیاف: الیاف پنبه که در
داخل میوه یا کپسول قرار دارند از توسعه و رشد سلول های اپیدرم تخمدان به وجود
آمده و تک سلولی می باشند و حدود 16 ساعت قبل از بازشدن گل ها ، ابتدا در وسط
شالاز Chalaz (بن) چند سلول اپیدرم بزرگ و تبدیل
به یک سلول گردیده که تار پنبه (الیاف) را به وجود می آورند که رشد آنها طولی است
این الیاف به شکل مارپیچ به رشد طولی خود ادامه داده و تا 5 روز رشد می نمایند ،
سپس فعالیت آنها کم و طول اصلی آن ها در مدت 20 روز تکمیل شده و بعدا شروع به کلفت
شدن می نمایند ، این عمل پس از 45 تا 50 روز به کلی پایان می یابد . سلول های
اپیدرم داخل تخمدان که در روزهای اول ظاهر می شوند تبدیل به الیاف شده و پس از
کامل شدن آنها لینترها به وجود می آیند .